از زمانى که قیام امام حسین (ع) با آن شرایط و ویژگى‌هاى خاص اتفاق افتاده است، سؤال‌هایى در میان نخبگان و اندیشمندان و حتى مردم عادى مطرح بوده است که انگیزه اصلى امام (ع) از اقدام به چنین کارى چه بوده است؟ آیا دعوت کوفیان فلسفه قیام آن حضرت بوده، یا قیام امام (ع) علت دعوت کوفیان؟ و البته بیشمار پرسش هایی از این دست که باید با استناد به منابع گوناگون تاریخی و اندیشه ای پاسخی اغناکننده به آنها داده شود.

مهم‌ترین هدف تاریخ‌نگاری عاشورا در طول قرون متمادی، گسترش فرهنگ ایثار و شهادت‌طلبی بوده است. این سبک از تاریخ‌نگاری با اشاره به نحوه شهادت امام حسین (ع) و فرزندان و یاران امام، بیشترین نقش را در آگاه‌سازی این واقعه داشته است. یکی از گزارش‌های مهم در تاریخ‌نگاری عاشورا، چگونگی شهادت حضرت علی‌اصغر (ع) است. شهادت مظلومانه طفلی شیرخوار به دست دشمن در تاریخ‌نگاری عاشورا، از غم‌بارترین اتفاقات واقعه عاشورا به شمار می‌رود‌. بازتاب شهادت حضرت علی‌اصغر (ع) در تاریخ‌نگاری عاشورا از دیرباز، عمق فاجعه عاشورا در میان مسلمانان و غیرمسلمانان را نشان داده است.

یکی از مسائلی که کمتر به آن توجه شده، روابط عاطفی معصومان (ع) با اعضای خانواده و بستگان درجه اول و روابط عاطفی متقابل آنان با معصوم (ع) است. از این رو در این مقاله روابط عاطفی حضرت زینب (س) بررسی شده اما تأکید بر واقعه عاشورا است. در این جستار با توجه به رعایت سیر تاریخی از ولادت حضرت زینب (س) تا اتمام واقعه عاشورا و وقایع پس از آن، حوادث به ترتیب توالی و پیشرفت‌ها مورد توجه بوده و روابط عاطفی از لابه‌لای گزارش‌های تاریخی و روایی استخراج شده است. 

شرح مصائب امام حسین (ع) یکى از پر تألیف‌ترین موضوع‌هاى تاریخى است که در هیچ موضوعِ تاریخى به این اندازه کارنوشتارى انجام نگرفته است؛ چرا که در هیچ موضوعى، آن قدر تقاضا وجود نداشته است. افزون بر انگیزه‌هاى دینى، زنده بودن واقعه عاشورا در یادها و خاطره‌ها را نیز می‌توان از مهم‌ترین انگیزه‌ها جهت کارهاى نوشتارى و تحقیق‌ها و تألیف‌ها در این باره برشمرد. با روى کار آمدن سلسله شیعى آل بویه این موضوع گسترش بیشترى یافت و به صورت آشکار در کوچه و بازار برگزار شد و طى قرن‌هاى متمادى تبدیل به رمز و شعار تشیع شد.

پژوهش حاضر به مطالعه، بررسی و جریان‌شناسی تاریخی یکی از مهم‌ترین و مشهورترین قرائت‌ها و برداشت‌ها از واقعه عاشورا، یعنی قرائت حماسی ـ اسطوره‌ای از عصر صفویه تا مشروطه (با تأکید بر مقاتل) می‌پردازد. بر این اساس، پس از بیان چیستی دو واژه حماسه و اسطوره و رابطه و نسبت میان آن دو، به تبیین و پیشینه این رویکرد و قرائت پرداخته شده است.

تاریخ، آینه‌ای روشن برای دریافت برخی حقایق است و در علم رجال و تراجم نیز بسیار کاربرد دارد. بدون تکیه و استناد به تاریخ نمی‌توان ترجمه افراد را آن‌گونه که هست به دست آورد. در این مقاله به بررسی برخی از افرادی که به اشتباه  ادعا شده است در شمار شهیدان کربلا قرار دارند ، پرداخته و در پایان به این نتیجه می‌رسیم که برخی از کتب رجالی، دشمن امام حسین (ع) یا اهل‌البیت (ع) را در شمار شهدای کربلا آورده‌اند. 

حوادث تاریخی مهم و تأثیرگذار به همان اندازه که خود بزرگ و پر اهمیت‌اند، در غربال‌گری شخصیت‌ها و چهره‌های متنفذ جامعه نیز مؤثرند. وقتی رویدادی همچون عاشورا اتفاق می‌افتد، موضع‌گیری افراد، سلبی یا ایجابی، مورد دقت پژوهشگران و حتی عامه مردم قرار می‌گیرد. بر این اساس، همیشه این پرسش برای عاشوراپژوهان وجود داشته و دارد که چرا برخی نزدیکان حسین‌ بن‌ علی‌ (ع) که از آن‌ها انتظار می‌رفت در یاری آن حضرت گوی سبقت را از دیگران بربایند، از این قافله خیر عقب مانده، در زمره عاشوراییان قرار نگرفتند. محمد حنفیه، برادر امام حسین‌ (ع)، یکی از این شخصیت‌هاست. 

عاشورا واقعه‌ای عظیم و جریان‌ساز است. مصداق این مدعا رخدادهای شگفتی است که در پی شهادت امام حسین (ع)، در جهان هستی پدید آمد و در یک نگاه گذرا  و با رجوع به متون تاریخی و روایی شیعی و سنی، می‌توان به تعداد زیادی از گزارش‌های این حوادث برخورد کرد که در مجموع حکایت از آن دارند که این حادثه، در میان حوادث رخ داده در جامعه بشری، تافته‌ای است جدا‌بافته و بدین لحاظ در خور دقت و بررسی.

نوشتار حاضر، ابتدا به پژوهش درباره نام طفل شیرخوار امام حسین (ع) پرداخته و سپس به بررسى سن وى و نقد دیدگاه برخى منابع معاصر در این باره می‌پردازد. در ادامه به کیفیت شهادت این طفل و در پایان، به معرفى و نقد دیدگاه یکى از محققان معاصر درباره دو نفر بودن على اصغر و عبدالله پرداخته است.

تکیه ابومخنف در نگارش کتاب مقتل الحسین بر جزئیات و محاورات و نیز نزدیکی دوره حیات او به واقعه کربلا، مجموعه‌ای نادر از عملکرد امام (ع) در مراحل مختلف شکلگیری واقعه کربلا را در اختیارمان قرار داده است. منظور نظر تحقیق حاضر قرار گرفته است. نتیجه این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی، حاکی از آن است که آگاهی دادن به مخاطبان شاخصه اصلی مکتب امام حسین (ع) در مسیر حرکت ایشان بوده است. ایشان این مهم را با محوریت دو موضوع به انجام رسانیده‌اند: بیان ویژگی‌های رهبر مسلمانان و عدم مشروعیت حکومت وقت.