پیش از بازگشت اسرا به مدینه، خبر شهادت امام حسین (ع) به آن شهر رسید، در این هنگام ام‌لقمان دختر عقیل به همراهی خواهرانش در کوچه‌های مدینه‌ به سوگواری پرداختند و از زبان رسول‌الله (ص) چنین می‌سرودند: با عترت و خاندان من پس از رفتن من چه کردید؟ گروهی را اسیر و گروهی را به خون آغشته کردید. پاداش نصیحت‌های من این نبود که با نزدیکانم به بدی رفتار کنید.

واژه عزاداری و سوگواری مانند واژه‌های صلات، حج و زکات، اصطلاحی شرعی نیست که شناخت آن نیاز به تعریف شارع مقدس داشته باشد بلکه واژه‌ای است آیینی که نشان‌دهنده رفتار و مراسم خاصی است که در مواقع خاص توسط اقوام و ملل گوناگون انجام می‌شود.

در بخش های پیشین به جایگاه تعزیه وسیر تاریخی ایجاد شدن آن و رسم شدن آن در مراسم عزاداری امام حسین علیه‌السلام اشاره کردیم و هم چنین اسناد تاریخی را بیان کردیم و در ادامه به منابع جمع آوری شده از تعزیه و معرفی آنها می پردازیم....

در بخش پیشین به اسناد  تاریخی تعزیه اشاره شد در ادامه به بررسی متون می‌پردازیم: بعد از آن‌که بر اثر تأثیر فرهنگ شاهى و برخى عوامل دیگر پاره‌ای خرافات توسط جهّال و افراد مغرض در تعزیه‌ها راه یافت، امیرکبیر به میرزا نصرالله اصفهانى که تخلص (شهاب) را داشت سفارش نمود که دوازده مجلس تعزیه بنگارد و این نخستین اصلاحات در مورد تعزیه بود که از اواسط قرن سیزدهم صورت گرفت

 تعزیه، روایت حماسه‌ای مقدس اما خونین است که دو جبهه را به تصویر می‌کشد؛ یکى مسیر سقوط را طى می‌کند و دیگرى صعود به سوى عرشیان و قدسیان را پیش گرفته است. نبردى در آن ترسیم می‌گردد که در یک سویش شجاعت، ایمان و فداکارى قرار می‌گیرد و در طرف مقابل همه تزویرها و شقاوت‌های شیطان قامت راست می‌کند. سرانجام این صحنه‌ها پیروزى خون بر شمشیر را به تماشاگران می‌آموزد...

آیت‌الله بهجت تأکید داشت که حضرت سیدالشهدا (ع) با اختیار خود، آن همه مصائب و شهادت و اسارت اهل‌وعیال خود را تحمل نمود. به باور ایشان، در روز عاشورا بر آن حضرت عرضه می‌شد که یا نصر و پیروزی را انتخاب کن، یا لقاءالله را، و ایشان در کمال اختیار انتخاب کرد.

عزاداری شیعیان برای سیدالشهدا (ع) امر جدیدی محسوب نمی‌شود، بلکه در زمان ائمه اطهار (ع) و رسول اکرم (ص) نیز عزاداری بوده است.

در اینجا قصد نداریم تاریخ واقعه کربلا را از سر بگیریم یا از چگونگی و حکمت این شهادت بحثی به میان آوریم. از نتایج اجتماعی و دینی آن نیز چیزی نمی‌گوییم. می‌خواهیم این عمل روضه‌خوانی و عادت تعزیه‌داری را که میان شیعیان معمول است و باوجود ضعف عقاید و قوت مخالف هنوز علمش بر پا و آوازش رسا است مطالعه کنیم ببینیم آیا طبقه جوان و متمدن مآب کشور که به نظر تعجب و گاهی تمسخر به آن نگاه کرده این بساط سیاه‌پوش را ننگی برای جامعه می‌دانند، حق‌دارند یا راه خطا می‌پیمایند.

سوگواری امام حسین (ع)خاص مکتب و محل خاصی نیست، او کشته راه حق و انسانیت است و همین کافی است تا هر شنونده ای را به سوگواری برای او وادار کند. در این نوشته به  بخشی از این سوگواری ها ،در نقاط مختلف جهان  اشاره  می‌شود ...

یکی از نکاتی که در حادثه عاشورا قابل تأمل است، آن است که تنها پنجاه سال پس از رحلت رسول خدا (ص)، امام حسین (ع) را به بدترین وجه کشتند و خاندان وی را به اسارت گرفتند.
چه عواملی باعث این حادثه شد؟ نقش کوفیان و مردم عراق در این حادثه چه بود؟ نتیجه‌های قیام سیدالشهدا (ع) در تاریخ چه بود؟