یکى از اقدامات معاویه در راستاى تثبیت و تحکیم پایه‌هاى زمامداری موروثى سلسله اموى و نیز استمرار اهداف دینستیزانه خویش، طرح «ولیعهدى یزید» بود که از همان سال‌هاى آغازین حاکمیتش به آن می‌اندیشید.

نکته‌اى که در این نوشتار شایان یادآورى است، اینکه منابع تاریخى متقدم، در ارائه‌ ترتیب زمانى حوادث و تصویرى منسجم و منظم از فعالیت‌هاى معاویه در این باره، چندان توفیقى نداشته و علاوه بر آشفتگى اخبار آن‌ها، در برخى موارد نیز گزارش‌هاى متناقضى آورده‌اند. از این رو براى بازسازى و کشف‌ ترتیب حوادث و سیر زمانى این جریان و در یک کلام، دست‌یابى ‌به حقیقت ماجرا در حد امکان باید از قراین و شواهد دیگر تاریخى بهره جست.

چرا کوفیان با امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بی‌وفایی کرده و پیمان شکستند؟ چه شرایطی بر کوفه حاکم بود که موجب این رفتارها شد؟ آیا کوفیان مردمانی با ویژگی‌های منحصر به فرد بودند؟ آیا آن‌ها منافق بودند؟

شنیده‌ها حکایت از آن دارد که آن‌ها مردمانی بی‌ایمان، بدذات، دورو و دشمن اهل‌بیت (ع) بودند. البته برخی پژوهشگران، آنان را از این امور تبرئه می‌کنند و بر این باورند که شرایطی به ‌وجود آمد که آنان قدرت عمل به پیمان خود را نداشتند و عموم مردم وقتی در موقعیت مشابه قرار می‌گیرند به همین صورت رفتار می‌کنند.

اختلاف نظرها سبب شد تا با تحقیق کتابخانه‌ای در جست‌وجوی شناخت جامعه کوفه در عصر امام حسین (ع) باشیم.

اگر حسین (ع) بیعت کند، تکلیف آن همه رنج‌های رسول (ص) برای جدایی راه از بی‌راهه‌ها چه می‌شود؟ بیعت حسین (ع)، یعنی یگانگی مجدد راه و بی‌راهه، حتی بدتر از دوران جاهلیت؛ چه این که این بار بی‌راهه‌ها، همه به نام دین محمد (ص)، نشانه‌گذاری می‌شوند. اگر حسین (ع) بیعت کند، مردم از کجا بفهمند، راه رسول خدا (ص) و راه یزید از هم جداست؟

امام رضا درواقع با این شرط که در امور حکومتی دخالت نکند می‌خواست مخالفت خود را از این بیعت شوم علنی و آشکار سازد و ابطال حکومت بنی‌عباس را اعلان نماید و به همگان گوشزد کند که مقام خلافت از آن عباسیان نیست همان‌طور که از آن بنی‌امیه نبود و هر دو تنها غاصبان حقوق و ظالمان به پیامبر و اهل‌بیت مطهر ایشان‌اند.

اتفاقات کوفه و حرکت مسلم در آن شهر به صورت شفاف در تاریخ نیامده در این سلسله مقاله به بررسی اتفاقات کوفه می پردازیم در بخش اول تاریخ کوفه در بخش بعدی شرایطی که برای مردم کوفه ایجاد شد و فضای رعب و وحشت موجود و در انتها اینکه حرکت غیرمعقول بوده و یا اینکه کوفیان در جبر شرایط قرار گرفته‌اند بررسی شده است.

کوفیان پس از آن‌که به امام حسین (ع) نامه نوشتند و از ایشان خواستند که به کوفه بیاید و زمام امور را در دست گیرد، بیعت خود را شکستند و پس از بیعت با ابن زیاد، به مخالفت با امام حسین (ع) پرداختند و در نهایت باعث شهادت امام حسین (ع) شدند.

در فیلم رستاخیز اینگونه نمایش می‌دهد که معاویه برای بیعت گرفتن برای یزید، افراد بزرگ و سران حکومت را به کاخ خود دعوت کرده است و آن‌ها با بوسه بر شمشیری بیعت خود را با یزید اعلام می‌نمایند.

10 ساله اول امامت امام حسین (ع) هم زمان با خلافت معاویه بود. ایشان به احترام وفای عهدنامه ای که با معاویه داشتند سکوت کردند. پس از معاویه امام حسین در مقابل یزید ایستادند و با او بیعت نکردند.

صفات ارزشمندی چون  عشق به خدا و دل از دنیا بریدن، آگاهی و بصیرت، شجاعت و استقامت، صبرو استقامت، ایثار و جوانمردی، وفا و توکل، عطوفت و مهربانی جلوه‌هایی از اخلاق متعالی و ارزش‌های انسانی عاشورا را تشکیل می دهد که در فرهنگ عاشورا تبلور پیدا کرده و با استفاده از آن‌ها جامعه به ارزش‌های والای انسانی دست پیدا خواهد کرد.

امام حسین (ع) پس از آنکه آخرین فرستاده های کوفیان آخرین نامه ها را به دست امام رساندند؛ ایشان همه را جمع کرده و پاسخ نامه های کوفیان را دادند.