در این مقاله، رویکردهای تربیتی امام سجاد (ع) و کارکرد آن در الگودهی به مربیان و والدین بررسی می‌شود. در بین مباحث مربوط به تربیت، پرداختن به رویکردهای تربیتی جایگاهی ویژه دارد زیرا مراحل فرایند تربیت را فراروی ما قرار می‌دهد. ارائه درکی از رویکرد مبنایی امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه که در آن عوامل زیادی و نقش و ارتباط متقابل دارند، به همراه نحوه عملکرد آن عوامل، موضوعی است که این پژوهش بدان می‌پردازد.

دستور نظام‌مند یکی از زیرمجموعه‌های زبان‌شناسی نقش‌گرا است که مایکل هلیدی و رقیه حسن این دستور را رشد و توسعه دادند و با هدف کاربردی آن «نظریه دستور زبان نقش‌گرای نظام‌بنیاد» را مطرح نمودند. در این پژوهش عامل انسجام متنی حذف براساس نظریه انسجام مایکل هلیدی، در شش دعای صحیفه سجادیه (2، 21، 25، 37، 50، 52) به صورت تحلیلی، توصیفی و آماری مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که حذف قراین لفظی و معنایی در ساختار متن دارد که از طریق بخش‌ها و عناصر دیگر متن بازیابی می‌شود می‌تواند به عنوان یکی از عوامل انسجام متنی در صحیفه سجادیه لحاظ شود. با توجه به ارتباط نزدیک‌تر امام سجاد (ع) به خداوند متعال و اصل اقتصاد زبانی، امام (ع) زبان خود را موجز و فشرده بیان کرده‌اند تا ارتباط و انتقال پیام و اجابت سریع و در کوتاه‌ترین زمان صورت گیرد.

تصویرآفرینی، شیوه‌ای بلاغی و هنرمندانه برای بیان مطالب است که در متون گوناگون از آن استفاده می‌شود. علاوه بر قرآن کریم، استفاده از زبان تصویر در سایر متون دینی از جمله صحیفه سجادیه نیز دیده می‌شود. مطالعه دعای هفتم صحیفه سجادیه نشان می‌دهد که در این دعا از شیوه تصویرآفرینی استفاده شده است. سراسر این دعا تصویر فردی را نشان می‌دهد که به واسطه شرایط خود مشغول تضرع به درگاه الهی است. این فرد به صورت شخصی گرفتار و مستاصل؛ پناه‌جویی دردمند؛ بار سنگین سختی‌ها بر دوش و ذلیل و بی‌یاور ترسیم شده است. او از خداوند تمنای گشایش درها و برطرف شدن مصائب را دارد.

اندیشه و نگرش‌های قرآنی امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه در تمام زمینه‌های معرفتی از جمله در حوزه اخلاق اجتماعی تحت سلطه قرآن بوده و از آن تأثیر پذیرفته و در این مجموعه به شکل دعا تجلی یافته است. از این رو، محور اصلی این پژوهش ذکر انواع اثرپذیری کلام امام از قرآن در بیان بایسته‌های اخلاق اجتماعی و استخراج آیات قرآنی است که امام برای بیان این آموزه‌های اخلاقی در کلام خود از آن‌ها بهره گرفته است.

در میراث ماثور امامیه، صحیفه سجادیه گنجی گران‌بها و مجموعه‌ای از بسته‌‌های فرهنگی شیعه است که هر یک آکنده از آرایه‌های بیانی و بدیع بوده و سوای از جنبه معرفتی، از برای فقر فرهنگی امروزمان، بس تحول ساز خواهد بود. توحید سرسلسله معارف صحیفه و شاهکار اندیشه عصمت است. موضوع توحید در نگاه بیشتر و دقیق‌تر ما بیش و پیش از هر چیز تداعی‌گر «آموزه‌های نظری توحیدی» است درحالی‌که تحقیق سنجش‌گرانِ در صحیفه، حکایت از آن دارد که حقیقت چیز دیگری است. نگارنده با تحلیل دعای اول، سیزدهم و بیست و هشتم صحیفه، از یک‌سو و مقایسه با برخی آموزه‌های معقول و منقول از سوی دیگر، تلاش نموده است تا به درک هر چه بیشتر مفهوم توحید در زندگی نائل‌آمده و الگویی کاربردی در تقویت ایمان و معرفت به خداوند ارائه نماید.

نیایش‌های معصومان: فصلی فربه از فرهنگ زندگی ایشان است و سیره معصومین و گفتار آن بزرگواران همگی مُلهَم از قرآن کریم است و ایشان بارها بدان اشاره کرده‌اند. در پژوهش حاضر نمونه‌هایی از تجلی ادعیه قرآنی و هماهنگی مفاهیم مناجات خمسه عشره با آیات قرآن بررسی خواهد شد. حاصل پژوهش آنکه ادعیه تجلی‌یافته در مناجات خمسه عشره الگویی است جهت ارتباط با خداوند متعال در نوع درخواست‌هایمان و بیانگر این نکته است که مناجات خمسه عشره دارای مبنای قرآنی است که نحوه ارتباط با معبود را به شکل صحیح نمایان می‌سازد که زمینه‌ساز سعادت فرد می‌باشد.

از آنجا که قیام‌های توابین، یکی از مهم‌ترین اقدامات شیعیان پس از شهادت امام حسین (ع) بوده است، به نظر می‌رسد بازخوانی تاریخی و تحلیلی ادعیه امام سجاد (ع) می‌تواند به عنوان یک مستند تاریخی، ماهیت حقیقی این قیام‌ها را روشن کند.

لذا ابتدا ارتباط ایشان با گروه‌های فعال اجتماعی جامعه آن زمان مورد بررسی قرار گرفته، سپس به واکاوی ادعیه ایشان پرداخته شده است. در این پژوهش، برخی شواهد و مستندات که نقش امام سجاد (ع) را در شکل‌گیری قیام توابین و حوادث قرن اول هجری، اثبات می‌کند مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 صحیفه سجادیه که از آن تعبیر به «اخت القرآن» نموده‌اند، مفاهیم و تعابیر قرآنی بسیار در آن تجلی یافته است. آیات قرآن چه به صراحت و چه به اشارت در فراز های نورانی صحیفه نمود یافته و این موضوع، تاثیرپذیری از آیات و درک مفاهیم عمیق قرآنی را توسط امام سجاد (ع) می‌رساند. پژوهش حاضر به بررسی رابطه بینامتنی قرآن و فرازهای ابتدایی دعای چهارم صحیفه سجادیه پرداخته و با روش توصیفی تطبیقی به این نتیجه دست یافت که پیوندی دوسویه و تنگاتنگ بین قرآن و کلام امام سجاد (ع) برقرار است. چنانکه صحیفه در قالب تناص اجترار و امتصاص و نیز بر اساس بینامتنی مضمونی و لفظی با قرآن رابطه‌ای استوار برقرار کرده و همچنین از تناص حوار در صحیفه پرهیز شده است.

یکی از قرینه‌ها، عرضه ادعیه صحیفه سجادیه به قرآن است. براین اساس، این پژوهش در صدد بررسی «درونمایه‌های مشترک قرآن و صحیفه» بوده تا به درستی متن کتاب دست یابد. رابطه قرآن و صحیفه، رابطه محتوایی است. با عرضه صحیفه سجادیه به قرآن کریم، اشارات، تلمیح‌ها، تضمین‌های قرآنی آن حضرت فراوان به چشم می‌خورد و اشتراکات بین آن دو کتاب اعتبار صحیفه را می‌افزاید. 

بهداشت روان از حوزه‌های مهم سلامت بوده و آموزه‌های دینی در تحقق آن دخیل است. از جمله امور مؤثر در بهداشت روانی، مکانیسم‌های ارتقای سلامت است که مهمترین آن‌ها عبارتند از: الف) راه سایکونورو فیزیولوژیک، ب) مسیر رفتار بهداشتی و ج) برخورداری از حمایت‌های اجتماعی. نظر به نقش مؤثر دینداری و پایبندی دینی در سلامت روانی، نوشتار حاضر به بررسی و ارائه مکانیسم‌های ارتقای سلامت روانی در ادعیه امام سجاد (ع) و تأثیر آن بر سلامت پرداخته است چرا که ادعیه امام تنها عرصه خواندن نبوده بلکه صحنه شناختن نیز  بوده و الگوهای سلامت در آن آمده است. امید است این رهیافت بتواند دریچه تازه‌ای به سوی نگرش بدیع به دعا به ویژه بر ادعیه امام سجاد (ع) ایجاد نماید.