حضرت رقیه (س) یکی از جلوه‌های احساسی و عاطفی قیام امام حسین (ع) است. از سده‌های اولیه تا پایان قرن هفتم، علما و بزرگان در آثار خود از حضرت رقیه (س) و سرگذشت او یاد کرده‌اند. هدف این تحقیق، بازخوانی آثار دانشمندان تا پایان قرن هفتم برای یافتن مؤیدها و مستندات تاریخی برای تقویت فرضیه وجود حضرت رقیه (س) در روز عاشورا و شهادت او در شهر شام است. 

با توجه به اینکه نام رقیه در منابع تاریخی بسیار به ندرت ذکر شده، به نظر می‌رسد نام اصلی حضرت، فاطمه بوده باشد؛ زیرا امام حسین (ع) به دلیل علاقه بسیار زیادی که به پدر و مادر خویش داشتند، همه فرزندان پسر خود را علی (علی‌اکبر، علی اوسط، علی‌اصغر) و همه دختران خود را فاطمه نامیدند.

در برخی کتب تاریخی آمده است که جنگ عاشورا به دلیل اختلاف برسر زنی شروع شده است و می‌گویند یزید به بانوى شوهرداری به نام ارینب علاقه‌مند شد و می‌خواست با او ازدواج کند. پدرش معاویه با حیله‌گری مقدماتى فراهم ساخت تا این زن را از شوهرش جدا کند حسین بن على (ع) از قضیه باخبر شد و در برابر این تصمیم زشت ایستاد و زن را به شوهرش بازگرداند. در صحت این نقل تاریخی اشکالات زیادی وجود دارد. در ضمن هیچ‌یک از منابع معتبر علت یا یکی از علت‌های نهضت کربلا، این جریان ذکر نشده است که یزید به جهت کینه‌ای که دراین‌باره از امام حسین داشت، با حضرت جنگ کرده باشد

از آنجا که بخشى از زندگى و تربیت معصومان علیهم‌السلام به مسئله «مادر و نیاکان مادرى‏» آنان، اختصاص دارد؛ زیبنده است که در نگارش زندگینامه هر معصومى، به این موضوع نیز پرداخته شود.

درباره مادر بزرگوار امام سجاد (ع) ضرورت پژوهش، بیشتر خواهد بود؛ چرا که گوناگونى اقوال و ابهامات تاریخى، بیانگر «تحریف در گزارش وقایع‏» است. از این رو برخى از مورخان، محدثان و نویسندگان به «نقد علمى‏» اخبار و احادیث پرداخته و به نتیجه مطلوبى رسیده‌اند.

نهضت عاشورا یکی از اثر گذارترین و مهم ترین وقایع تاریخ اسلام است که در محرم سال 61 هجری قمری رخ داده است. در این قیام، سه امام بزرگوار حضور داشتند که در نوشته زیر به شواهد حضور امام سجاد (ع) و امام محمدباقر (ع) می پردازیم.

در قسمت پیش وجود حضرت لیلا مادر علی اکبر را در کربلا بررسی کردیم و بیان شد که شهید مطهری در حماسه حسینی در باره این واقعه چه بیان کردند و سخنان مورخان و دیگران را هم آوردیم در مقاله زیر به نقل های تاریخ از دیگر اتفاقات پیرامون حضرت لیلا می پردازیم ... 

داستان حضور لیلا مادر علی‌اکبر (ع) بنا بر آنچه به شهید مطهری منسوب است، به اشتباه گسترش‌ یافته است و سبب آن، حس افسانه‌دوستی و خیال‌پردازی بشر است که او را به ساختن چنین داستان‌هایی وا‌ می‌دارد. این مسأله، انگیزه مناسبی برای سخن گفتن از وجود افسانه در داستان عاشوراست.

نکته مهم در باب پذیرش یا عدم پذیرش پدیده‌های تاریخ این است که نمی‌توان با قطع و یقین اظهار نمود که اکثر مخالفان وجود حضرت رقیه (س) در کربلا، از روی عناد یا مشکل عقیدتی، به ابراز آن پرداخته‌اند.

در این مقاله نظر برخی مراجع عظام آقایان تبریزی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، مظاهری، علوی گرگانی، روحانی، مبشرکاشانی، سیستانی، صافی گلپایگانی، شاهرودی و شیرازی در مورد اصل وجود حضرت رقیه (س) در تاریخ گردآوری شده است.

در میان یاران و دشمنان اسامی مختلفی بیان شده است. اختلافاتی بین گزارش‌های تاریخی موجود است. یکی از دلایل آن این است که در تا روز عاشورا و حتی میانه جنگ افرادی از سپاه عمر سعد به سپاه امام حسین و می پیوستند.