اعتقاد به وحدانیت حق‌تعالی به عنوان اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین عقیده در دیدگاه امام حسین (ع)، سبب می‌شود قیام عاشورا نه تنها جنبشی سیاسی-اجتماعی، بلکه قیامی ‌اعتقادی با محوریت توحید تلقی شود. باور توحیدی امام حسین (ع) در خطابه‌ها، مکاتبات و رفتار ایشان از ابتدای شکل‌گیری قیام از مدینه تا کربلا منعکس شده است. این باور توحیدی دارای آثار و نتایجی آشکاری در قیام آن حضرت است. نوشتار حاضر با روش تحلیلی - توصیفی و شیوه کتابخانه‌ای به بررسی آثار و نتایج توحید باوری در قیام امام حسین (ع) می‌پردازد.

سوره فجر در مکه نازل شده؛ 30 آیه، 139 کلمه و 509 حرف دارد و همانند بسیاری دیگر از سوره‌هایی که در مکه نازل شده، آیاتش کوتاه، تکان دهنده، پرمحتوا و همراه با هشدارهای فراوان است. از این جهت این سوره را «سوره حسین بن علی (ع)» نامیده‌اند که قیام و شهادت آن حضرت در آن تاریکی طغیان، مانند طلوع فجر، از نو منشأ حیات و حرکت شده است. در این پژوهش معنی فجر و تعبیر آن، فضیلت سوره فجر، معرفی آن به عنوان حسین (ع) و ارتباط با شب‌های ده‌گانه و چند قوم طغیان‌گر و ارتباط آن با حسین (ع) بررسی شده است.

از زمانى که قیام امام حسین (ع) با آن شرایط و ویژگى‌هاى خاص اتفاق افتاده است، سؤال‌هایى در میان نخبگان و اندیشمندان و حتى مردم عادى مطرح بوده است که انگیزه اصلى امام (ع) از اقدام به چنین کارى چه بوده است؟ آیا دعوت کوفیان فلسفه قیام آن حضرت بوده، یا قیام امام (ع) علت دعوت کوفیان؟ و البته بیشمار پرسش هایی از این دست که باید با استناد به منابع گوناگون تاریخی و اندیشه ای پاسخی اغناکننده به آنها داده شود.

عموماً سنت الهی این‌گونه است که خداوند در قبال پاداش عظیم، شخص را در معرض ابتلا و امتحان قرار می‌دهد. حضرت ابراهیم و اباعبدالله (ع) هر دو امتحان بزرگی را که از طرف خداوند برایشان در نظر گرفته شده بود، با موفقیت پشت سر گذاشتند. پاداش این بزرگواران در مقابل مصائبشان چه بود؟ در این نوشتار ضمن بررسی آیه «وَ فَدَینَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ» مروری می‌کنیم بر اجر و مزدی که به حضرت ابراهیم و سیدالشهدا (ع) اعطا شد.

مصیبت؛ حوادث ناگوار و اتفاقات ناخوشایندی است که در زندگی هر فردی رخ می‌دهد. مصیبت عاشورا بزرگ‌ترین مصیبت در جهان اسلام شناخته می‌شود. عاشورا، فاجعه‌ای فراتر از یک حادثه شخصی بوده، بطوریکه همه افراد را حتی پس از قرن ها از واقعه، تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. درک عظمت مصیبت عاشورا، از یک‌سو اعتراف به ظلم ظالمان و از سوی دیگر نشانه شدت محبت به اولیای خداست؛ زیرا مظلومیت امام شهدا در این واقعه بی‌نظیر بوده است.

در طول تاریخ، جوامع بشری بوسیله انقلاب‌ و قیام در پی اصلاحات و دست یابی به مقاصد خاص خود بوده ‌اند؛ از این رو پس از یک حرکت سیاسی یا اجتماعی، نگاه‌ها به نتایج پس از آن معطوف می‌شود. در خصوص جریان عاشورا و حرکت امام حسین علیه‌السلام نیز مساله رسیدن به نتایج و مقاصد آن، با توجه به ابعاد بزرگی که این حادثه داشته است، بسیار مهم می‌نماید. در حرکت امام حسین (ع)، عنصر پیروزی چه بوده و چه مبنایی داشته است که بنا به فرموده خود حضرت در نهایت پیروزی حقیقی نصیب ایشان گشت؟ و اساسا نتایج مصیبت عاشورا چه بود؟

یکی از دیدگاه هایی که در مورد هدف حرکت امام حسین (ع) مطرح شده است، دیدگاه شهادت فدیه‌ای است. معتقدان این دیدگاه، بر این باورند امام حسین (ع) بدین خاطر به سمت شهادت حرکت کردند که کشته شوند و شهادتشان، کفاره گناهان امت اسلامی باشد.

اکثر علمای شیعه، این نظر را رد کرده و گفته‌اند شفاعت گناهکاران، نتیجه شهادت امام بوده است و نه دلیل شهادت ایشان.

کتاب «پس از پنجاه سال»،‌ نَه روایت زندگی حسین (ع)، بلکه تحلیل و علت شناسی عاشوراست که به قلم توانمند و شیوای سید جعفر شهیدی در سال 1330 نگاشته شده است. دکتر شهیدی، در بررسی تاریخی حرکت امام حسین، دیدگاه اجتماعی را تبیین می کنند.

در میان نظریه‌های مربوط به هدف امام حسین (ع) از حرکت عظیم خود، نظریه سید بن طاووس در کتاب لهوف، شهرت زیادی یافته و امروزه گروه زیادی از اهل علم و عموم مردم بر این باورند که آن حضرت، به منظور شهادت و با هدف ریختن خونش در راه خدا و برای احیای اسلام، به سوی کربلا رفت. در این مقاله به بررسی دلایل و مستنداتی می پردازیم که در کتاب اللهوف ابن طاووس به عنوان یکی از پیشتازان این نظریه وجود دارد. برخی از این مستندات قابل توجه و برخی از نظر علمی قابل تأمل است.

معاویه بزرگترین مانع برای رسیدن به قدرت و حکومت خود را امیرالمومنین (ع) و اهل بیت پیامبر (ص) می‌دید. از این رو تمام تلاش خود را جهت دور کردن مردم از این خاندان انجام داد. این مسیر تا بدانجا ادامه داشت که امام حسین (ع)، چاره‌ای جز مقابله با یزید برای پاره کردن چرت جامعه نداشت.