اگرچه رسانه‌های امنیتی نیجریه هدف از حملات را واکنش ارتش به اهداف برخی شیعیان مبنی بر احتمال ترور یکی از فرماندهان ارتش عنوان نموده‌اند، با این حال تداوم رویه سرکوب شیعیان و افزایش آن در ماه‌های اخیر حکایت از یک اقدام سازماندهی شده برای مقابله با اقلیت شیعیان نیجریه دارد.
جمهوری فدرال نیجریه با 170 میلیون نفر جمعیت پر جمعیت‌ترین کشور قاره آفریقا است که در غرب این قاره واقع شده است. نیمی از جمعیت این کشور را مسلمانان و نیمی دیگر را مسیحیان تشکیل می‌دهند، مسلمانان عموماً در نیمه شمالی و مسیحیان در نیمه جنوبی سکونت دارند. نیجریه به دلیل تنوع فراوان قومی و نژادی طی چند سال گذشته شاهد درگیری‌های زیادی بوده است.
مسلمانان با وجود آنکه نیمی از جمعیت نیجریه را تشکیل می‌دهند، عموماً نسبت به مسیحیان این کشور به دلیل حمایت دول غربی از این بخش از جامعه در تبعیض قرار دارند. در سال اخیر و در دموکراتیک ترین انتخابات برگزار شده در نیجریه محمدو بوهاری ژنرال بازنشسته ارتش نیجریه، از حزب کنگره ترقی‌خواه به عنوان رئیس جمهور این کشور انتخاب شد.
شیعیان نیجریه و تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی
عموم جمعیت مسلمانان نیجریه را مسلمانان سنی مذهب مالکی تشکیل می‌دهند، با این حال شیعیان در نیجریه بزرگترین جامعه شیعه در آفریقا هستند. اگرچه آمار دقیقی از جمعیت شیعیان وجود ندارد با این حال برآورد حکایت از حضور هفت تا ده میلیون نفری شیعیان در این کشور آفریقایی دارد.
شیعیان نیجریه بیش از هر جای دیگر در قاره آفریقا متأثر از انقلاب اسلامی در ایران بودند. با آنکه قاطبه مسلمانان نیجریه به لحاظ تاریخی از اهل تسنن می‌باشند، درست از اواسط دهه هشتاد میلادی (پس از وقوع انقلاب 1979 در ایران) شاهد رشد روز افزون شیعیان و گرویدن اهل تسنن به مذهب شیعه جعفری می‌باشیم. جامعه شیعه نیجریه به صورت بارز تصاویر رهبران و مراجع تقلید شیعه ایرانی را در حسینیه‌ها و مساجد و مجالس خود نصب می‌کنند. شیخ ابراهیم زکزاکی رهبر شیعیان نیجریه که به ایران علاقه بسیاری دارد، بارها به جمهوری اسلامی ایران سفر کرده (آخرین بار در ابتدای سال 1393ش به قم و تهران) و کاملاً متأثر از افکار شیعیان ایرانی است.
شهر کادونا مهمترین شهر شیعه نشین نیجریه است. در این شهر می‌توان آثار و بناهای قدیمی مربوط به قرن 19 میلادی یعنی زمان ورود اسلام به نیجریه را مشاهده کرد. این شهر مورد توجه بسیاری از رسانه‌ها قرار گرفته زیرا میزبان دفاتر اسلامی بسیاری از جنبش اسلامی شیعه نیجریه است.
در گذشته، این جنبش، کوچک و محدود بود اما هم اکنون گسترش یافته و افراد زیادی عضو آن شده و به جنبش بزرگی تبدیل شده است.
شیخ ابراهیم زکزاکی کیست؟
شیخ ابراهیم زکزاکی یکی از مبارزانی است که با همت و تلاش بی‌وقفه‌اش، نقشی بزرگ در گسترش اندیشه های امام خمینی در غرب آفریقا و به ویژه، در کشور نیجریه داشته است. او به عنوان رهبر شیعیان نیجریه طی نزدیک به چهار دهه فعالیت در این کشور، میلیون‌ها نفر از مردم نیجریه را با انقلاب اسلامی و مکتب اهل بیت (ع) آشنا کرده است.
شیخ زکزاکی متولد 1953 میلادی و رهبر کنونی جنبش اسلامی نیجریه است. وی که فارغ‌التحصیل رشته اقتصاد است در دهه‌های هشتاد و نود میلادی بارها بازداشت شده با این حال فعالیت‌های گسترده او زمینه جذب میلیون تن را به تشیع فراهم آورد. گفته می‌شود که این مسأله باعث حملات شدید برخی گروه‌های اسلامی افراطی به او شده است. وی همچنین عضو مجمع عمومی مجمع جهانی اهل بیت (ع) است.
شیخ ابراهیم زکزاکی در رابطه با علاقه خود به انقلاب اسلامی ایران و تأثیرات این انقلاب بر محیط پیرامونی و مناطق مسلمان نشین چنین می گوید: «غرب و به ویژه آمریکا، طی بیش از سه دهه گذشته تمام تلاش خود را برای جلوگیری از رشد و نفوذ انقلاب اسلامی به کار گرفته است. غربی‌ها، زمانی که انقلاب اسلامی در شُرُف پیروزی بود نیز کوشیدند راه را بر موفقیت آن سد کنند؛ اما نتوانستند. آنها از تمام توان و ابزارهایشان استفاده کردند، کودتا و جنگ به راه انداختند، شاید بتوانند این حرکت بزرگ و جهانی را متوقف کنند. گمان غربی‌ها این بود که انقلاب اسلامی ایران، مشابه همان انقلاب‌هایی است که در اقصی نقاط جهان، با حیله‌ها و ترفندهای استکبار جهانی نابود شده یا به انحراف کشیده شده است. باطل بودن این گمان خیلی زود برای غرب آشکار شد. آنها نتوانستند به اهداف شوم خود برسند. غرب وقتی که دید از نابودی و به انحراف کشیدن انقلاب اسلامی عاجز است، کوشید آن را در مرزهای ایران محدود کند و اجازه ندهد تفکر و اندیشه انقلاب اسلامی در جهان و به خصوص در سایر کشورهای اسلامی منتشر شود؛ اما به خواست خداوند، تاکنون نتوانسته‌اند به این هدف خود برسند. با وجود همه فشارها و محدودیت‌ها، انقلاب اسلامی با رسالت جهانی‌اش، امروز در سراسر دنیا نفوذ قابل توجهی پیدا کرده است و با اقتدار به راهش ادامه می‌دهد.»
شیخ زکزاکی در پاسخ به خبرنگار بی بی سی فارسی و وقتی از او پرسیده شد آیا حمله نظامی به ایران تأثیری بر نیجریه خواهد داشت یا خیر گفت: «نه تنها بر نیجریه بلکه بر همه جهان تأثیر خواهد داشت.»
رشد تروریسم سلفی و ایزوله شیعیان
سال 2000 گروهی در نیجریه به بهانه مقابله با آن چه تحصیل غربی می‌نامیدند به مقابله با دولت مرکزی پرداخته و نیجریه را وارد بحران ساختند، بحرانی که اکنون و با گذشت بیش از 15 سال نه تنها کاهش نیافته بلکه به گونه‌ای چشمگیر رشد یافته است. با وجود پذیرش دولت مبنی بر اجرای قوانین اسلامی در شمال نیجریه، تروریست‌های وفادار به القاعده خواهان اجرای قوانین در سراسر نیجریه آن هم به گونه مورد تفسیر خود شدند، امری که زمینه گسترش درگیری‌ها را در این کشور فراهم آورده و تا کنون مرگ دست کم هزاران نفر منجر شده است.
گروه سلفی بوکوحرام که در ماه‌های پیشین با ابوبکر البغدادی رهبر گروه تروریستی داعش بیعت نمود در رأس گروه‌های تروریستی فعال در نیجریه می‌باشد که هم اکنون مناطق وسیعی از شمال شرقی این کشور را به تصرف خود درآورده است. رشد تروریست‌های سلفی زندگی را بیش از پیش برای جامعه شیعه نیجریه در تنگنا قرار داده است.
از زمان قدرت گیری بوکوحرام به مرور بر میزان حملات تروریستی بر علیه شیعیان نیجریه افزوده شده است. در آخرین مورد از این رخدادها، دوهفته پیش طی یک حمله انتحاری حدود 20 مسلمان شیعه درشهر کانو، درنزدیکی زاریا، کشته شدند. آن حمله به بوکوحرام، گروه تندرو نیجریه‌ای نسبت داده شد.
رهبر جنبش اسلامی نیجریه در مراسم جشن عید سعید غدیر خم امسال با افشاری توطئه گروه بوکوحرام نسبت به ربوده شدن زنان و دختران مدرسه چیبوک (شیعیان) توسط عناصر این گروه تکفیری هشدار داد. شیخ زکزاکی از بانوان درخواست کرده بود که برای شرکت در مراسم‌های حسینیه بقیه الله به صورت دسته جمعی و قبل از غروب آفتاب حرکت کنند.
پروژه مهار شیعه
حملات روزهای اخیر به منطقه شیعه‌نشین زاریا، اولین حملات ارتش نیجریه علیه اقلیت ساکن این کشور نمی‌باشد. پیشتر و به گونه ای مکرر ارتش به بهانه‌های مختلف مبادرت به حمله و سرکوب جامعه شیعه نموده است. در آخرین نمونه از این دست (پیش از حملات اخیر)، ارتش با حمله به دفتر شیعیان در کادونا ضمن بازداشت شماری از رهبران شیعه، با شلیک گلوله پنج تن را کشته و شماری را مجروح نمودند. سال گذشته نیز در مراسم راهپیمایی روز جهانی قدس در شهر زاریا نیروهای نظامی نیجریه با حمله به صفوف راهپیمایی کنندگان اقدام به تیراندازی کردند که منجر به شهادت 33 نفر از جمله «احمد زکزاکی»، «حمید زکزاکی» و «محمود زکزاکی» سه فرزند شیخ ابراهیم زکزاکی شدند.
شیخ ابراهیم زکزاکی تا پیش از حملات روزهای اخیر و پس از شهادت سه تن از فرزندانش به دست نیروهای ارتش بارها نسبت به سوء قصد مقامات امنیتی به جان خود و شیعیان شهر زاریا مرکز ایالت کادونا هشدار داده است. رهبر شیعیان نیجریه در خصوص شهادت سه فرزند خود علی، احمد و حمید می‌گوید: «بیشتر کشته شده‌ها از جمله فرزندان من دانشجو بودند. این اتفاق شبیه آنچه در فلسطین رخ می‌دهد بود. این اتفاق توسط اسرائیل و مزدوران آنها رخ داد حتی گلوله‌های شلیک شده نیز اسرائیلی بود.»
شیخ الزکزاکی بارها از فساد سیاسی دولت نیجریه به شدت انتقاد کرده بود و روابط نیجریه با رژیم صهیونیستی و تبادل اطلاعات میان سازمان‌های امنیتی دو طرف و همچنین روابط بوکوحرام با برخی از فرماندهان ارتش نیجریه را فاش کرده بود.
در راستای سیاست فشار بر شیعیان نیجریه، ابتدا یک گروه حقوق بشری تحت عنوان کمیسیون اسلامی حقوق بشر گزارش کرد نیروهای ارتشی به روی کسانی که در یک مراسم ختم در شهر زاریا از توابع ایالت کادونا شرکت کرده بودند آتش گشودند و حدود 30 نفر را کشتند. بنا بر اعلام جنبش اسلامی نیجریه، بعد از این درگیری خودروهای مسلح و نیروهای نظامی به محل سکونت ابراهیم زکزاکی، رهبر این گروه از شیعیان در شهر زاریا، حمله کرده و آن را محاصره نموده‌اند، برخی گزارش نیز از بازداشت ایشان حکایت دارد. گفته می‌شود در خلال درگیری‌های روزهای اخیر قریب به سیصد تن از شیعیان نیجریه به دست نیروهای دولتی به قتل رسیده‌اند که همسر و یکی از فرزندان شیخ ابراهیم زکزاکی و هم چنین شیخ محمد محمود توری رهبر مرکز ایالت کانو و معاون زکزاکی، دکتر مصطفی سعید مدیر رسانه‌ای جنبس ایلامی، ملام ابراهیم عثمان سخنگوی گروه و جمای گیلیما رهبر ارشد بانوان گروه نیز در میان شهدا می‌باشند.
هارون بیناوی فعال سیاسی در نیجریه در پاسخ به اینکه چرا ارتش به منزل شیخ زکزاکی حمله کرده است، گفت: به دلیل افزایش محبوبیت او و پیامی است که او با خود برای مردم دارد. اخیراً در مراسم اربعین در شهر زاریا (در حسینیه بقیه الله) بیش از پنج میلیون نفر تجمع کردند.
حسینیه «بقیه الله» در شهر زاریا در ایالت کادونا در شمال نیجریه امسال در روز اربعین شاهد باشکوه‌ترین تجمع راهپیمایی و تجمع شیعیان بود.
فعالیت خشونت‌آمیز ارتش در سرکوب اقلیت شیعه در حالی است که تروریست‌ها بوکوحرام روزانه بر میزان متصرفات خویش افزوده و ارتش ضمن ناتوانی در برخورد با آنان از اتحادیه آفریقا و نیروهای مسلح کشورهای همجوار درخواست کمک نموده است.
شیعیان نیجریه در طول سه دهه اخیر زندگی مسالمت‌آمیزی را در کنار مسیحیان و اهل تسنن سپری نموده و در هرگونه کمک مالی و معنوی در امور خیرینه امتناع نورزیده‌اند، با این حال به نظر می‌آید که حملات فوق به گونه‌ای حساب شده و هدفمند صورت گرفته است.
سرکوب هم‌زمان اقلیت شیعه توسط ارتش و بوکوحرام در حالی است که برخی آگاهان از چراغ سبز دول استعمارگر نظیر بریتانیا، آمریکا و رژیم صهیونیستی نسبت به این امر خبر داده و دلیل آن را نگرانی این رژیم‌ها از توسعه جامعه شیعه در غرب آفریقا و نفوذ جمهوری اسلامی در این منطقه دانسته‌اند. گفته می‌شود که عناصر مهاجم به خانه شیخ زکزاکی و حسینیه بقیه‌الله به جریان‌های وهابی و سلفی نزدیک بوده‌اند.
