دوره دو جلدی «تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء علیه السلام» پژوهشی در قلمرو تاریخ قیام عاشوراست که با تلاش گروهی از تاریخ پژوهان موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) زیر نظر حجت الاسلام استاد مهدی پیشوایی تالیف شده است. هدف اصلی این کتاب ارائه گزارش جامع و مستند از تاریخ قیام عاشورا برای پویندگان علمی کشور به ویژه طلاب و خطبا است.
هدف اصلی این کتاب ارائه ی گزارش جامع و مستند از تاریخ قیام عاشورا برای پویندگان علمی کشور به ویژه طلاب و خطبا است.
در این مقتل تنها از منابع موجود تا پیش از قرن هفتم استفاده شده است؛ زیرا با بررسی های انجام شده از سوی محققان، در موضوع قیام سیدالشهدا علیه السلام تنها گزارش های منابعی که تا قرن هفتم به نگارش درآمده اند، قابل اتکا و اعتمادند و منابع پس از آن، گزارش های چندان معتبری را شامل نمی شوند.
جلد اول این کتاب شامل چهار بخش اصلی است:
1. سیرى در مقتل نویسى و تاریخ نگارى عاشورا از آغاز تا عصر حاضر (معناى لغوى و اصطلاحى مقتل، مسیر تاریخى مقتل نویسى و تاریخ نگارى عاشورا از قرن دوم تا پانزدهم و قرن حاضر، سیرى در ادوار زندگى و شخصیت امام حسین علیه السلام، شهادت امام حسین علیه السلام در گفتار پیامبران و امامان ، فضیلت گریستن و عزادارى بر امام حسین علیه السلام و تحلیل آن، فلسفه ی قیام امام حسین علیه السلام و بیان مشهورترین دیدگاه ها درباره ی فلسفه ی قیام کربلا)؛
2. امام حسین علیه السلام و معاویه (شخصیت و حکومت معاویه، مواضع امام حسین علیه السلام در برابر حکومت معاویه و مبارزات سیاسى آن حضرت)؛
3. نهضت عاشورا از آغاز تا ورود امام حسین علیه السلام به کربلا (حوادث بعد از مرگ معاویه، فعالیت هاى امام حسین علیه السلام در ایام اقامت در مکه، ساختار سیاسى ـ فرهنگى کوفه، و خروج امام حسین علیه السلام از مکه)؛
4. امام حسین علیه السلام در کربلا (ورود امام حسین علیه السلام به کربلا تا روز عاشورا، رویدادهاى روز عاشورا، نحوه ی شهادت تمام یاران سید الشهدا علیه السلام، مبارزه و شهادت بنى هاشم، کیفیت شهادت حضرت سید الشهدا علیه السلام، و حوادث پس از شهادت امام علیه السلام).
عناوین کلی جلد دوم هم عبارتند از:
حوادث پس از عاشورا، اهل بیت علیهم السلام در مسیر شام، تداوم نهضت حسینی به رهبری امام سجاد علیه السلام، پیامدهای قیام عاشورا، مباحث پیرامونی نهضت عاشورا، پژوهشی در اربعین سیدالشهدا علیه السلام، فلسفه ی عزاداری امام حسین علیه السلام، پرسش و پاسخ های عاشورایی، و شرح حال و زندگینامه اصحاب امام حسین علیه السلام.
در این جلسه به نقد این این کتاب پرداخته شد و نکاتی را کارشناسان مطرح کردند
در ابتدای این جلسه دکتر اسفندیاری در ابتدا صحبت هایشان ملاحظاتی در باب عنوان کتاب مطرح کرد که نویسنده محترم می‌توانست آنها را رعایت کند.
وی گفت: عنوان کتاب عبارت دقیق و درستی به فارسی نیست «تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا» تعبیر درستی نادرستی است. بهتر آن بود که «تاریخ جامع قیام و مقتل سید الشهدا» نوشته شود. در ضمن «تاریخ» اینجا زاید است می توانست باشد قیام و مقتل جامع سید الشهدا بهتر بود به جای سید الشهدا از کلمه امام حسین استفاده می کرد. و از لقب در عنوان کتاب استفاده نمی کرد.
نکته بسیار مهم دیگر این است که عنوان کتاب موضوع بخشی از کتاب است و این کتاب فقط قیام و مقتل امام حسین (ع) را بررسی نکرده است بلکه از حیات سیدالشهدا و پس از قیام را تا امروز بررسی کرده است.
نکته دیگر کلمه «جامع» که در عنوان آمده ابهام و ایهام دارد. در جایی «جامع» را به کار می بریم یعنی همه ابعاد مربوط را آورده ایم و معنای دیگر «جامع» در مقابل صحیح قرار می گیر د یعنی نویسنده هر روایتی بوده آورده و به اعتبار روایات کاری نداشته البته این کتاب مقتل صحیح است و روایات صحیح را آورده است.
دکتر سنگری هم در بیان خود گفت: 11 مؤلف در نگارش این کتاب نقش‌آفرین بودند و دو همکار علمی و یک ناظر نیز بوده که نظارت بر کتاب را مهدی پیشوایی برعهده داشته است و این کتاب از سوی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به چاپ رسیده و از جمله ویژگی‌هایی که در این کتاب در مقدمه به چشم می‌خورد می‌توان به گزارش جامع و کامل و مستند آن اشاره کرد که مقتل اثباتی بوده و بدون اینکه به طور مستقیم به مقتل‌ها پرداخته شده، آنها را تحلیل کرده و سعی شده مخاطب را بلاتکلیف نگذارد و آن گونه که مشخص شده مخاطبان آن سخنوران و مبلغان هستند، اما مخاطبان عام نیز می‌توانند از آن استفاده کنند. البته ایراداتی هم دارد مثلا در کتاب تعریف مقتل اشتباه آمده است. تعریف طوری مطرح شده است که برداشت می شود مقتل منحصر به امام حسین (ع) است و ابعاد ویژگی های مقتل را مشخص نکرده است حال آنکه ما مقتل حضرت علی (ع) داریم و مقتل حضرت حمزه (ع) داریم و...
دکتر سنگری و اسفندیاری هردو به هندسه و ترتیب مباحث کتاب انتقاد کردند و گفتند بحث هایی که باید مقدم می شد موخر شده وبرخی بحث های که باید مقدم می شد موخر شده و برخی بحث‌های که نباید می آمد بیان شده برخی بحث‌هایی که باید آورده می شد بیان نشده است.
دکتر اسفندیاری افزود مثلا درباره عزاداری چندین بخش مثل «عزداری آل بویه»، «صفویه» و «عزداری رضاخان برای مردم فریبی» آمده که نامربوط به موضوع کتاب است و جای طرح این مبحث نیست اشکال دیگر اینکه چرا فقط به عزداری در ایران پرداخته اید عزداری در بحرین، کویت، هند و... هم بوده است چرا به آنها نپرداخته اید.
دکتر سنگری در این باب گفت: دراین کتاب تکرار بسیار می بینید. در کتاب چندین بار اصحاب معرفی شدند. در جلد اول از شهدا کربلا گفته شده ناقص رها شده است و در جایی دیگر در جلد دوم در انتهای کتاب شهدای بنی هاشم را بررسی کرده است.
در ادامه این دو پژوهشگر حوزه تاریخ به نقد مطالب درون کتاب پرداختند و دکتر اسفندیاری گفت در بخش فلسفه قیام موضوع خوب مطرح نشده است محل نزاع نظریه‌های مختلف درست گفته نشده و نویسنده بصورت ضعیف نظریه دیگران را رد کرده است و نظریه خود را هم در محل نزاع به درستی بیان نکرده است. در واقع برخی موضوعات را اثبات کرده‌اند که دیگران آن را نفی نمی‌کنند؛ از این رو نیاز است که ویرایش‌های دیگری از کتاب «تاریخ جامع و مقتل سیدالشهدا(ع)» به نگارش درآید.
وی گفت به نظر بنده اگر چنین ملاحظاتی را داشته باشیم در سرار کتاب اگر دقت بشه ازین ملاحظات میشه داشت بنظر بنده مسامهات فراوانی در این کتاب هست و آسان گیری های فراوان در این این کتاب هست و موارد متعددی بی دقتی در فصل و بخش بخش کتاب ملاحضه می شود شاید حالا ابعاد بحث خیلی گسترده بود نتوانستند مولفان به صورت خیلی تخصصی وارد بشوند. در هر فصل کتاب می شود موارد متعددی را پیدا کرد.
دکتر سنگری در ادامه نقدشان به این کتاب گفتند:
مهم ترین نکته فقدان تعادل و توازن در مباحث کتاب است اتفاقا یک سری موضوعاتی که مربوط به مقتل است بسیار مجمل بررسی شده و بیان شده و مطالبی که مربوط به مقتل نیست به نفصیل بیان شده است به عنوان نمونه در جلد دوم 128 صفحه راجع به تتور تاریخ عزاداری بیان کرده است که مفصل ترین بخش کتاب است بعضی از مطالب بسیار مهم مقتل را به چند صفحه اکتفا کرده است.
اشکال دیگر این است که بهتر بود در ابتدای هر بخش نویسنده آن بخش را مشخص می کردند به جز یک بخش که آقای جواد محدثی نوشتند بقیه را ننوشتند البته این کتاب در هماهنگ کردن قلم های مختلف تقریبا خوب عمل کرده است.
بخش فلسفه قیام و خیلی از مباحث دیگر را بسیار ناقص آورده است زیرا بسیاری از نظریه ها را نیاورده است مثل نظریه دعوای قومی و قبیله ای و یا نظریه که بخاطر غرایز جنسی بوده است را مطرح و تبیین نکرده است. حال آنکه کتاب می گوید این کتاب طوری نشته شده است که تمامی مسائل را حل کند و مخاطب را به آرامش در این موضوعات برساند.
از جمله اشکالات محتوایی آن این است که در جایی گفته است که این ثواب هایی که برای گریه گفته شده است در صورت انجام عمل صالح است اگر این طور باشد دگرگونی هایی که در اثر این گریه در افراد رخ داده است چگونه می شود و...
یکی از مباحث ناگفته در این کتاب منظومه جغرافیایی، تاریخی و فکری عصر وقوع کربلاست که مورد غفلت واقع شده و ما چند نقطه شاخص و برجسته در جهان اسلام داریم که لازم بود تحلیل شود که یکی از این موارد مدینه است؛ چرا که آغاز حرکت از این شهر بوده، اما وضعیت آن در زمان قیام امام حسین(ع) تحلیل نشده است و یا وضعیت مکه، کوفه، بصره و ... نیز مورد تحلیل و بررسی قرار نگرفته است.
