ضریح مقدس و حرم مطهر امام حسین (ع) یادگاری از جان‌نثاری و فداکاری او و یارانش در راه خداست. سزاوار است که این بارگاه شریف و شورآفرین، همواره زیارتگاه مردم جهان باشد.

حرم امام حسین (ع) کعبه دل‌هاست و این کعبه قبله امیدواران و دارالشفای دردمندان و پناهگاه توبه‌کنندگان و گنه‌کاران است. 
آری، عاشقان کویش و دلباختگان رویش، پروانه‌وار خود را در اطراف ضریح مطهرش می‌گردانند و به آتش عشق و محبت او، پر و بال خویش را می‌سوزانند و اشک شوق و اشتیاق بر چهره و رخسار می‌افشانند و بر مظلومیت و مصیبت‌های او و خاندانش ناله سر می‌دهند.

به‌ راستی «این چه شمعی است که جان‌ها همه پروانه اوست؟»

فضل و شرافت کربلا و مرقد مطهر سیدالشهدا (ع) چنان است که امام صادق (ع) فرمود: «قبر ابی‌عبدالله الحسین (ع) از آن روزی که در آن‌جا دفن شد، باغی از باغ‌های بهشتی است».[1]
با ذکر این مختصر، شایسته است برای آگاهی و آشنایی با چگونگی حرم و مرقد شریف امام حسین (ع) و تحولات عمارت شریف، مطالبی به‌ طور اجمال ذکر شود. 
محل دفن آن حضرت که همان گودال قتلگاه است، اکنون دارای سقفی است که روی آن صندوق مبارک نهاده شده و روی صندوق، ضریح در میان روضه منوره و روضه نیز در بین مسجد (مسجد بالا سر و مسجد پشت سر) و در طرف پایین پا در زاویه روضه قبور شهدا است.

این مجموعه هم‌اکنون حرم امام حسین (ع) را تشکیل می‌دهد و حرم نیز میان رواق و رواق در وسط صحن و صحن محور آبادانی زمین کربلا است. 

صحن مطهر حسین (ع) دارای هفت باب است که عبارت‌اند از: 
1. باب قبله که ساعتی بر فراز آن نصب است؛ 
2. باب قاضی الحاجات؛
3. باب زینبیه که در حدود تل زینبیه قرار دارد؛ 
4. باب سلطانی؛ 
5. باب بازار بزازها؛ 
6. باب سدره که در شمال صحن است و به بازار و اطراف راه دارد؛ 
7. باب صافی که به درب بین‌الحرمین نیز معروف است. 

از اخبار چنین برمی‌آید که بارگاه حسینی هفت مرتبه –به ‌غیر از عمارت موجود- بنا نهاده شده است.  

هیچ فرشته مقرب و پیامبر مرسلی نیست جز آن‌که از خدا می‌خواهد که او را زیارت کند؛ پس گروهی فرود می‌آیند و گروهی بالا می‌روند.

عمارت اول: بارگاه سیدالشهدا (ع) پس از ساختن قبر شریف آن حضرت برای اولین بار در دوران بنی‌امیه بنا شد. اخبار و روایات بسیاری آمده که در زمان بنی‌امیه سقفی بر روی مزار امام و مسجدی (ظاهراً به دست بنی‌‍اسد) نزدیک آن ساخته شد و تا زمان هارون‌الرشید (سال 193) هم‌چنان باقی بود. 

عمارت دوم: بعد از تخریب مرقد شریف، در زمان مأمون خلیفه عباسی، هارون آن را بنا کرد و تا سال 232 باقی بود. 
اما از آن سال تا سال 247 متوکل چهار بار امر به خرابی و انهدام قبر کرد و اوقاف حائر مبارک را برد و ذخایر آن را تاراج کرد. 

عمارت سوم: سومین بار مرقد مطهر امام به دست منتصر تجدید بنا شد و تا سال 273 باقی بود. 

عمارت چهارم: تجدید بنای مرقد امام برای چهارمین بار به دست محمد بن زید بن حسن بن محمد بن اسماعیل بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب، ملقب به داعی صغیر پادشاه طبرستان انجام گرفت. 

عمارت پنجم: بنای عضد الدوله دیلمی بود که در سال 369 بنا شد و در زمان او بود که رواقی به دست عمران بن شاهین معروف به رواق عمران در حائر حسین ساخته شد. 

عمارت ششم: ششمین بار بارگاه حسین به دست حسن بن مفضل بن سهلان ابومحمد رامهرمزی، وزیر سلطان الدوله دیلمی نوسازی شد. 

عمارت هفتم: عمارت موجود است که در سال 767 بعد از سرنگونی دولت آل‌بویه در سال 310 به دستور سلطان اویس ایلخانی ساخته شد و در سال 786 فرزندش احمد بن اویس در تکمیل آن کوشید. تاریخ آن در بالای محراب و نزدیک سر شریف آن حضرت نگاشته شده است.[2]

آثار معنوی حرم امام حسین (ع)

و اما آثار و برکات مرقد شریف و حرم مطهر سیدالشهدا (ع) عبارت‌اند از:  
 

1. مرقد حسینی، نیروبخش است 
با ذکر اجمالی تحولاتی که در عمارت مرقد مطهر امام حسین (ع) صورت گرفته است به‌ خوبی معلوم می‌شود که زیارت قبر آن حضرت در مبارزه با حکومت بنی‌عباس تأثیر مهمی داشته است. به همین دلیل بود که عباسیان قبر آن امام را دشمن خود می‌دانستند و آن را ویران می‌کردند؛ زیرا این قبر شریف به مرکز تجمع مخالفان و مبارزان تبدیل‌ شده بود. 
مشاهده مزار و مرقد شهیدان کربلا و به نظر در آوردن آن مصائب جان‌گذار، حالت بیننده را دگرگون می‌کند و استقامت حال او را به هم می‌زند و وارونه می‌سازد که چگونه عده‌ای قلیل در مقابل جمعی کثیر و سپاهی مجهز و مهیا تن به مرگ دادند و روی عقیده و ایمان خود ثبات قدم داشتند و تا آخرین قطره خون خود مبارزه و جان‌فشانی کردند.  
 

2. محل نزول فرشتگان الهی 
امام صادق (ع) فرمود: «مابین قبر حسین (ع) تا آسمان، محل رفت‌وآمد فرشتگان الهی است».[3]
و نیز فرمود: «قبر حسین بن علی (ع) بیست ذراع در بیست ذراع است. آن‌جا باغی از باغ‌های بهشت و محل عروج فرشتگان به آسمان است. هیچ فرشته مقرب و پیامبر مرسلی نیست جز آن‌که از خدا می‌خواهد که او را زیارت کند؛ پس گروهی فرود می‌آیند و گروهی بالا می‌روند».[4]
 

خداوند در عوض قتل امام حسین (ع) امامت را در ذریه آن حضرت، شفا را در تربتش، اجابت دعا را در کنار مرقدش قرار داده است.

3. نماز قبول می‌شود 
اگر انسان زائر، حق امام را بشناسد و با معرفت و ولایت او در کنار قبر مطهرش نماز گزارد، مورد قبول حق‌تعالی قرار می‌گیرد. چنان‌که امام صادق (ع) در شأن و مقام کسی که به مرقد و بارگاه شریف حضرت مشرف شده و نماز بخواند، فرمود: «خداوند متعال اجر نمازش را قبولی آن قرار می‌دهد».[5]
 

4. تمام خواندن نماز 
حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمود: «نماز در چهار مکان تمام خوانده می‌شود (یعنی اگرچه از حد مسافت شرعی هم بیشتر باشد اما شکسته نمی‌شود):

1. مسجد الحرام (مکه)، 2. مسجد الرسول (مدینه)، 3. مسجد کوفه، 4. حرم امام حسین (ع)».[6]
و نیز روایت‌ شده که ابن شبل از امام صادق (ع) پرسید: «آیا قبر امام حسین (ع) را زیارت کنم؟ فرمود: پاک و خوب زیارت کن و نمازت را در حرمش تمام بخوان. پرسید نمازم را تمام بخوانم؟ فرمود: تمام. عرض کردم: بعضی از اصحاب و شیعیان شکسته می‌خوانند؟ فرمود: اینان دوچندان عمل می‌کنند».[7]
لذا چنان‌که در رساله‌های عملیه نیز آمده است، در حرم امام حسین (ع) می‌توان نماز را، هم شکسته خواند و هم به برکت آن حضرت تمام به‌جا آورد.  
 

5. اجابت دعا و برآورده شدن حاجت 
خداوند سبحان در ازای ایثار و فداکاری سیدالشهدا (ع) و تحمل هرگونه سختی چون تشنگی و غم و اندوه فراوان برای حفظ اسلام، در مرقد شریفش برکاتی را قرار داده که از جمله آن‌ها اجابت دعا و برآورده شدن حاجات است. چنان‌که امام صادق (ع) فرمود: «هرکس دو رکعت کنار قبر حسین (ع) نماز بخواند، از خداوند چیزی را مسئلت نکند جز این‌که به او عطا شود».[8]
و نیز فرمود: «خداوند در عوض قتل امام حسین (ع) امامت را در ذریه آن حضرت، شفا را در تربتش، اجابت دعا را در کنار مرقدش قرار داده و ایام زیارت‌کنندگان او از عمرشان حساب نمی‌شود».[9]