کرب و بلا: بخش عمده‌ای از راز و رمز حرکت تاریخی امام حسین (ع) به سمت عراق و حوادثی که در سرزمین کربلا رقم خورد را باید در ماه‌ها قبل از آغاز این حرکت جستجو کرد. حرکتی که شامگاه 28 رجب سال 60 قمری آغاز شد.
یکی از نکاتی که در باب این سفر باید مورد توجه قرار داد؛ مقصد و منزلگاه‌هایی است که امام در طی حرکت از مدینه تا رسیدن به سرزمین عراق انتخاب کردند و مدت‌های گاه طولانی و گاه اندک را در این منزلگاه‌ها توقف داشتند.
امام در ابتدای امر و هنگام خروج از مدینه، مقصد مشخص و معینی داشتند و آن هم شهر مکه. در مدینه ماندن، بدون بیعت کردن، امکان‌پذیر نبود و به سوی هر سرزمینی که رهسپار می‌شد، هم مردم دیگر شهرها از او بی‌خبر می‌ماندند و هم او از آنان و شهرهای دیگر.
اگر امام در مسیر حرکت خود شام را به عنوان نخستین مقصد بر می‌گزید، حرکت آنها زمینه‌سازی برای قیام مسلحانه به حساب می‌آمد و حکومت می‌توانست به حضرت برچسب یاغی و تجاوزکار بزند و اگر از مسیر شام و مرکز خلافت دور می‌شد، برچسب فرار به وی می‌خورد و حکومت را بر ظلم و تجاوز جری‌تر می‌نمود. به همین جهت، انتخاب مکه بهترین انتخاب بود زیرا همه مسلمانان به عنوان عمره یا حج به مکه رفت و آمد داشتند، خبر بیعت نکردن حضرت از این طریق پخش می‌شد، نامه‌های حضرت به آنان می‌رسید و از جواب‌های آنان مطلع می‌گشت و مردم مکه طایفه بنی‌هاشم را شاخه‌ای از خود می‌دانستند که از بین آنان پیامبر اکرم (ص) ظهور کرد و آنان را بر همگان برتری بخشید و به خانه کعبه رونقی دوباره داد. پس مکه علاوه بر مرکز اجتماعی و اخبار، مرکز زیارت و طواف، وطن اصلی و آباء و اجدادی امام حسین (ع) نیز بود.1
از سوی دیگر انتخاب مکه، در حالی بود که هنوز مردمان شهرهای مختلف از مرگ معاویه مطلع نشده بودند و تلاش‌های جدی مخالفان برای اظهار مخالفت با یزید آغاز نشده بود و هنوز امام حسین (ع) دعوتی از شهرهای دیگر و از جمله کوفه نداشت؛ بنابراین امام باید مکانی را برای هجرت خود انتخاب می‌کرد که اولا بتواند آزادانه و در کمال امنیت در آنجا دیدگاه‌های خود را ابراز کند. ثانیاً بتواند آنجا را محلی برای انتقال دیدگاه‌های خود به سرتاسر مملکت اسلامی قرار دهد.
شهر مکه هر دو ویژگی را داشت؛ زیرا طبق آیه صریح قرآن «و من‌دخله‌کان‌آمناً»2 حرم امن الهی بود و نیز با توجه به وجود کعبه در این شهر و سرازیر شدن مسلمانان از سرتاسر مملکت اسلامی برای انجام اعمال عمره و حج، امام حسین (ع) به خوبی می‌توانست با گروه‌های مختلف دیدار کرده و علت مخالفت خود با دستگاه اموی و یزید را برای آنها تبیین کند و نیز گوشه‌هایی از معارف اسلامی را برای آنها بیان نماید. در ضمن با گروه‌های مختلف شهرهای اسلامی - از جمله کوفه و بصره در ارتباط باشد.3
بنابراین در حرکت به سوی مکه اتهام فرار و یا یاغی بودن به حضرت نمی‌چسبد، خصوصاً که حضرت با زن و فرزند خارج شد و قرد یاغی، جنگجو و خارجی زن و کودک را با خود همراه نمی‌سازد، پس امام حسین (ع) بدون اینکه با کسی مطرح سازد با این عمل خود نشان داد برای جنگجویی صِرف و تنها برای بیعت نکردن و یا تنها برای حکومت به دست گرفتن، از مدینه خارج نشده است بلکه دلایل دیگری نیز برای خروجش وجود دارد. خصوصاً که دو روز مانده به انتهای رجب از مدینه خارج شد و بنابراین درک ثواب عمره رجبیه را نیز در دفاع از حرکت خویش داشت.
از آنچه گذشت معلوم شد، امام (ع) در ابتدای حرکت تمامی احتیاط‌های لازم را نمود و تمامی راه‌هایی که احتمال خطر یا اتهامی متوجه او بود را مسدود ساخت و در عین حال در تمامی مراحل سازگاری و مداری خود را نیز به نمایش دارد.
_________________________________________________________________________________
پی‌نوشت‌ها:
1- مجله پیام زن احمد عابدینی، فروردین 1382، شماره 133.
2- آل‌عمران، آیه 97.
3- وقعه الطف، صص 103 - 107.
