اختصاصی کرب و بلا: در جریان نهضت عاشورا و اتفاقاتی که پس از آن رخ داد، افراد و عوامل مختلفی تأثیرگذار بوده‌اند که پرداختن به هریک از آنها شرحی مفصل می‌طلبد. از فرزندان و خاندان سیدالشهدا (ع) تا اصحاب و یاران، نحوه شهادت شهدای کربلا و آنچه پس از این حادثه رخ داد و مدفن شهدای کربلا همه و همه از عناوینی هستند که شاید پیش از این بسیار بدان پرداخته شده و بعد از این نیز یقیناً محور پژوهش عاشورا پژوهان خواهد بود.
«نگاهی نو به جریان عاشور» حاصل یک پژوهش گروهی در این باب است که با طرح بیش از ده عنوان مقاله، مباحثی را در برابر دیدگان خواننده قرار می‌دهد که شاید در نوع خود بدیع و نو باشد.
درباره‌ی کتاب
کتاب نگاهی نو به جریان عاشورا شامل مجموعه مقالاتی پیرامون حادثه عاشورا به عنوان بزرگترین رویداد تاریخی در زندگی امام حسین (ع) است.
«رازهای ماندگاری عاشورا»، «امام حسین (ع) و صلح امام حسن (ع)»، «جوانان و نوجوانان در کربلا»، «شهدای علوی‌تبار در واقعه کربلا»، «نقش زنان در نهضت عاشورا»، «بازماندگان واقعه عاشورا»، «شهادت امام حسین (ع) از منظر اهل سنت»، «بنی‌هاشم پس از قیام عاشورا»، «نقش تبلیغی اهل‌بیت امام حسین (ع) در نهضت عاشورا»، «رأس الحسین (ع) و مقام‌های آن»، «حائر حسینی در گذر تاریخ»، «تعداد یاران امام حسین (ع) و معرفی آنان» عناوین مقالاتی است که از نویسندگان مختلف در قالب اثر حاضر جمع‌آوری و منتشر شده است.
کتاب نگاهی نو به جریان عاشورا در 504 صفحه توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و زیر نظر «علیرضا واسعی» توسط انتشارات بوستان کتاب قم به چاپ رسیده است.
درباره‌ی نویسنده
این کتاب حاصل تلاش گروهی پژوهشگران پژوهشکده «تاریخ و اهل‌بیت (ع)» است که زیر نظر «سید علیرضا واسعی» ریاست پژوهشکده گردآوری و منتشر شده است.
این پژوهشکده سال 1364 با هدف بررسی روشمند حوزه‌های مرتبط با تاریخ و سیره اهل‌بیت (ع) و تمرکز بر جوانب گوناگون تاریخ و سیره امامان و دست‌یلبی به حقایق تاریخی، تأسیس شده است. از طرح‌های پژوهشی این پژوهشکده می‌توان به نقد و بررسی روایات سیره نبوی، شیوه‌های مبارزه پیامبر اکرم (ص)، ارزیابی اخبار مناقب امامان شیعه و عاشورا در آیینه اندیشه‌ها اشاره کرد.
سید علیرضا واسعی متولد سال 1349 است. وی علاوه بر ریاست پژوهشکده تاریخ و سیره اهل‌بیت (ع)، ریاست پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی را بر عهده دارد و دانشیار گروه هنر و تمدن اسلامی است. از جمله آثار وی می‌توان به «سخنی در ضرورت سیره پژوهی»، «تأملاتی در خصوص مراحل تمدن اسلامی»، «صلح امام حسن (ع) در سنجه تمدن‌اندیشی» و «روش‌شناسی تاریخ» اشاره کرد.
بازخوانی کتاب
نخستین مقاله کتاب با عنوان «رازهای ماندگاری عاشورا» به قلم سید علیرضا واسعی تألیف شده است، وی در این مقاله مواردی از جمله امام حسین (ع) اولین کشته از خاندان رسول خدا، بدعت در سنت عربی، بدعتی در آیین نبردی جوانمردانه، نابرابری نبرد و پیکار شجاعانه، استواری امام و پافشاری بر اصول، قربانی کردن بهترین‌ها و ظهور کینه‌های دیرینه مانند تقابل جاهلیت و اسلام را از دلایل هفتگانه ماندگاری حادثه عاشورا ذکر کرده و به شرح کامل هریک از این دلایل پرداخته است.
نویسنده در این مقاله اذعان می‌دارد که در بیان ویژگی‌ها به عناصری توجه شده که پاسخ درخور را میسر می‌سازد و از عوامل عمومی که در همه واقعه‌ها قابل پیگیری است و یا اثبات شدنی نیست پرهیز شده و هرچه نوشته شده براساس واقعیات تاریخی و اسناد و کتاب‌های معتبر است.
مقاله دوم کتاب نیز از همین نویسنده و با عنوان «امام حسین (ع) و صلح امام حسن (ع)» به شناسایی شخصیت سیاسی اجتماعی امام حسین (ع) در زمان شکل‌گیری صلح‌نامه امام حسن (ع) اختصاص یافته است.
نویسنده سه پیش‌فرض را در شکل‌گیری صلح‌نامه مسلم می‌داند؛ اولاً اینکه امام فردی معصوم بود و از این حیث با مردم متفاوت است. پیش‌فرض دوم اینکه امام در رویارویی با رویدادها و برای اتخاذ تصمیم، بی‌آنکه از دانش غیبی بهره گیرد، عمل می‌کند و نکته سوم اینکه آدمیان با هم متفاوت‌اند و هیچ دو انسانی نمی‌توانند از هر جهت با هم مشابه باشند.
در ادامه مقاله، چهار بخش کلان شامل ارائه تصویری از پیمان‌نامه صلح، بررسی اجمالی زندگی امام حسین (ع)، نقش امام حسین در جریان شکل‌گیری و رویارویی امام حسین (ع) با زیرمجموعه‌های آنها توضیح داده شده است.
«جوانان و نوجوانان در کربلا»؛ عنوان مقاله سوم است که «محمدحسین علی‌اکبری» آن را با هدف تبیین نقش جوانان و نوجوانان کربلا، همراه با معرفی اجمالی و بیان مقتل در جهت کمال شناخت آنان نگاشته است.
منابع مورد استفاده این مقاله از منابع کهن است و دلیل عدم ذکر نام برخی از اشخاص؛ محدود بودن موضوع به جوانان و نوجوانان شهید یا مسکوت بودن منابع از ذکر سن و تاریخ ولادت آنان است.
در گفتار اول از جوانان و نوجوانان بنی‌هاشم از جمله فرزندان علی‌بن‌ابی‌طالب (ع)، فرزندان حسن بن علی (ع)، فرزندان امام حسین (ع)، خاندان عقیل و در گفتار دوم جوانان و نوجوانان غیر بنی‌هاشم معرفی و در مورد هر کدام توضیحاتی ارائه شده است.
مقاله چهارم به قلم «سید محمود سامانی» است که شهدای علوی تبار در واقعه عاشورا را معرفی می‌کند. نویسنده ابتدا به معرفی تعداد فرزندان پسر حضرت علی (ع) پرداخته که راهگشایی برای بررسی موضوع این مقاله است.
مطابق آنچه در این مقاله ذکر شده، «العمری» و «ابن طقطقی» بیشترین تعداد فرزند پسر را برای حضرت علی (ع) معرفی کرده که حدود 20 نتن است و از این 20 فرزند، شش نفر در زمان حیات حضرت علی (ع) فوت کرده و پنج‌تن از آنان یعنی امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، عباس، محمد بن حنیفه و عمر دارای نسل هستند. نویسنده با استناد به کتاب «اعیان شیعه» 9 فرزند امام علی (ع) را به عنوان شهدای کربلا ذکر کرده و به معرفی و بیان مشخصات و معرفی قاتل آنان پرداخته است.
مقاله پنجم اثر «حمیدرضا مطهری» با موضوع «نقش زنان در نهضت عاشورا» است. نویسنده نخست با ارائه چند نظریه دلیل همراهی زنان را در واقعه عاشورا بیان کرده و سپس به معرفی زنان حاضر در کربلا شامل زنان هاشمی و زنان غیر هاشمی پرداخته و پس از ذکر نام و مشخصات آنان به محل دفن آنان نیز اشاره کرده است.
«بازماندگان واقعه عاشورا» عنوان ششمین مقاله این کتاب است که به قلم «محمد غفوری» به رشته تحریر درآمده است. نویسنده این افراد را به هفت دسته بیماران، کودکان، مجروحان، جداشدگان به اذن امام، فراریان، اسیران و کسانی که وضعیت نامعلوم دارند، تقسیم و درباره‌ی هر کدام توضیحاتی داده است.
مقاله هقتم کتاب را «عبدالمجید ناصری داوودی» درباره‌ی «شهادت امام حسین (ع) از منظر اهل سنت» تألیف کرده و با دو رویکرد عاطفی و تحلیل فکری آن را مورد بررسی قرار داده است. در رویکرد عاطفی هیچ تفاوتی میان دانشوران اهل سنت دیده نمی‌شود و همه آنان از این نظر اظهار تأسف می‌کنند، اما در رویکرد تحلیلی و فکری، سه نظریه متفاوت وجود دارد که مؤلف به بررسی آنها در کتاب پرداخته است.
«بنی‌هاشم پس از قیام عاشورا» تألیف «علی آقاجانی قناد» هشتمین مقاله کتاب حاضر است که پس از تبارشناسی بنی‌هاشم و نقش آنان در حادثه عاشورا، به تأثیر حادثه عاشورا بر بنی‌هاشم اشاره می‌کند. فراهم آمدن حضور سیاسی هاشمیان، فعال شدن گروه‌های سیاسی هاشمی و شفاف شدن جریان‌های سیاسی- اعتقادی هاشمی از جمله مواردی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.
مقاله نهم اثری از «علیرضا اسفندیاری» است که به نقش تبلیغی اهل‌بیت امام حسین (ع) در نهضت عاشورا با محورهای شیوه‌های تبلیغات دشمن علیه امام حسین (ع)، شیوه‌ها و ابزار تبلیغی اهل‌بیت امام حسین (ع)، چگونگی و وضعیت تبلیغات در شهرها و ارزیابی آثار و نتایج تبلیغات اهل‌بیت (ع) اختصاص یافته است.
«رأس الحسین» و مقام‌های آن تألیف «مصطفی صادقی» عنوان دهمین مقاله است که در این مقاله مؤلف با استناد به کتاب «تذکره الخواص» از «ابن جوزی» که بیشتر نقل قول‌های مربوط به مدفن رأس الحسین را آورده، پس از مروری بر تاریخچه بریدن سر، به شرح ماجرای این حادثه برای امام حسین (ع) و حمل سر مقدس ایشان از کربلا تا شام پرداخته و سپس محل‌هایی که احتمال دفن سر امام حسین (ع) را در آن داده‌اند با ذکر دلیل معرفی شده است.
مقاله یازدهم از یدالله مقدسی با عنوان حائر حسینی درگذر تاریخ، به بررسی حائر امام حسین (ع) از آغاز تا دوره‌ی صفویه پرداخته، در این مقاله مقصود از حائر را حرم امام حسین (ع) معرفی کرده و بعد از بررسی پیشینه تاریخی مکان حائر، به حائر در دوران امویان بعد از شهادت امام حسین (ع)، عباسیان، علویان، آل بویه، سلجوقیان، مغول و صفویان پرداخته است. سپس حوادثی که در هر دوره برای حرم امامان اتفاق افتاده را توضیح می‌دهد.
مقاله پایانی کتاب با عنوان «تعداد یاران امام حسین (ع) در کربلا» نوشته «علی‌اکبر امامی حجتی» است. در مقدمه اثر حاضر ذکر شده که این مقاله اقتباس و برگرفته از کتاب «انصار الحسین» ولی با دیدی تحقیقی و نقادانه تألیف شده و در دو بخش مجزا نخست به تفصیل تعداد یاران امام حسین (ع) را مورد بحث قرار داده و در بخش دوم به معرفی شهدای کربلا پرداخته است.
برگی از کتاب
موضوع مهم و چالش‌برانگیز شهادت امام حسین (ع) در میان اهل سنت، جنبه جنایی و سیاه این حادثه است، نه قسمت حماسی و رثایی آن. اقلیت مخالف با همه همدردی عاطفی درباره رکن حماسی و رثایی، جنبه جنایی را انکار کرده و یزید و تابعان وی را با ارتکاب جنایتی که انجام دادند، نه تنها لعن نمی‌کنند، بلکه بسا آنان را گاهی با عنوان خلیفه مسلمانان و زمانی پسر عموی حسین بن علی تبرئه نموده و غیرقابل لعن شمرده‌اند. (ص 253).
جنبش مختار به سرعت و به زودی تبدیل به کیش کیسانیه گردید که در معنای آن اختلاف است؛ مذهبی که انگاره‌های اعتقادی فرهنگی و سیاسی خاص خود را داشت و هسته اصلی آن اعتقاد به مهدویت محمد بن حنیفه بود. عقیده‌ای که با توجه به وقایع دهشتناک، حزن‌انگیز و بزرگی چون شهادت حسین (ع) قتل‌عام مردم مدینه، هجوم به کعبه و انباشت حجم وسیعی از تبعیض‌ها، فسادها و نابرابری‌ها می‌توانست جاذبه‌ای خاص برای مردم تحت ستم داشته باشد؛ اما محمد بن حنیفه هیچ‌گاه چنین ادعایی نکرد، اگرچه به‌طور رسمی از آن بیزاری نجست. (ص 301).
