اختصاصی کرب و بلا، حجت‌الاسلام و‌المسلمین محمدرضا زائری، نویسنده و فعال فرهنگی و دینی، در برنامه‌ای از سلسله برنامه‌های «شب‌های خیمه» به بررسی و تحلیل کتاب «پس از پنجاه سال» نوشته مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی پرداخت و در ابتدای این نشست گفت: در غور و بررسی آثار مکتوب با موضوع کربلا و قیام سیدالشهدا (ع) آثاری از نویسندگان و مورخان متقدم، متأخر و معاصر به وفور یافت می‌شود و در میان آثار نویسندگان و اندیشمندان معاصر بی‌شک یکی از کتاب‌های قابل اعتنا و تأثیرگذار کتابی است به قلم استاد فقید سیدجعفر شهیدی با نام «پس از پنجاه سال» که البته ابتدا باید کمی در مورد خود استاد شهیدی نکاتی گفته شود و بعد اشاراتی به خود کتاب شود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
زائری با تاکید بر اینکه تاکنون حق مطلب آن گونه که شایسته و بایسته است در مورد مرحوم دکتر شهیدی ادا نشده است، افزود: البته بخشی از این اتفاق متأثر از روحیه متواضع و فروتنانه این استاد فقید بوده است و آنگونه که شاید در میان سایرین رسم باشد در محافل علمی و اندیشه‌ای از خود و زندگی شخصی و علمی شان حرفی به میان نمی‌آوردند و البته این اتفاق کاملاً از ناحیه این استاد فرزانه تعمدی بوده است.
این نویسنده افزود: نسل ما در روزگاری که این چنین وسایل ارتباط جمعی، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی وجود نداشت، در دوره تحصیل دلخوش به مکتوباتی بود که در آن محتوای علمی پیرامون مباحث مورد علاقه‌مان به شکل هفته‌نامه و ماهنامه که یکی از آنها «کیهان فرهنگی» بود، منتشر می‌شد و خاطرم هست این نشریه در نخستین شماره خود بسیار طوفانی آغاز کرد و گفت‌و‌گویی با استاد فقید سیدجعفر شهیدی داشت که البته افرادی که طرف مصاحبه ایشان بودند نیز از جمله دانشمندان و متفکران حاذق در تاریخ و علوم اسلامی بودند اما با این حال براساس همان روحیه متواضعی که از استاد عنوان شد در این نشریه نیز دکتر شهیدی از بیان مطالبی پیرامون خود طفره رفته‌اند.
زائری در ادامه در باره شخصیت استاد شهیدی گفت: ایشان در 1297 هجری شمسی در بروجرد استان لرستان متولد می‌شوند و سرآغاز تحصیلات‌شان در بروجرد بوده است و ادامه تحصیلات ایشان در تهران که پس از آن تا سال 1327 در نجف اقامت داشته و تحصیل می‌کنند و پس از آنکه به درجه اجتهاد می‌رسند، در قم سکونت می‌کنند که البته به دلیل بیماری به تهران مهاجرت کرده و به هرحال در بازگشت ایشان به کشور همواره وی را به عنوان فقیه متبحر و برجسته می‌شناسند. نام اصلی ایشان سید جعفر سجادی بوده و در زمانی که در نجف اشرف بودند شهرت شهیدی را برای خود انتخاب می‌کنند.
سال 23 نخستین اثر تألیفی استاد شهیدی در تقابل با احمد کسروی منتشر می‌شود
مدیرمسئول نشریه «خیمه» تأکید کرد: ایشان در برابر برخی هتاکی‌ها و بی‌حرمتی‌هایی که به ساحت اسلام و مقدسات می‌شود آرام ننشسته و در سال 23 در برابر اثر احمد کسروی که بلوایی را نیز به راه انداخته بود ردیه‌ای تألیف می‌کنند که در اصل این ردیه نخستین اثر تألیفی دکتر شهیدی است که نشان از آن دارد که از همان ابتدای جوانی دغدغه و غیرت دینی و جوش و خروشی نسبت به بروز برخی خرافه‌ها و نقل‌هایی نامربوط که به دین زده می‌شود، داشته‌اند.
زائری ادامه داد: به هر حال مراجعت ایشان به تهران موجب می‌شود که برای امرار معاش با مراجعه به وزارت فرهنگ و هنر آن زمان درخواست کار کنند که از طرف آن مرکز به تدریس در یک مرکز آموزشی مأمور می‌شوند و در ادامه برای دریافت حقوق بیشتر تشویق به ادامه تحصیل شده که دوره کارشناسی خود را در رشته معقول و منقول (الهیات) اخذ نموده و بدون اینکه در کلاسی حاضر شوند، دوره ارشد را نیز گذرانده و در سال 1340 موفق به اخذ مدرک دکترا می‌شوند.
وی افزود: حضور ایشان در دانشگاه باب آشنایی وی با دکتر محمد معین را باز می‌کند؛ دکتر معین در آن روزگار معاون دهخدا در مؤسسه لغت‌نامه است و در دیدار دکتر شهیدی با علی اکبر دهخدا، وی به استعداد و نبوغ ذاتی شهیدی پی برده و از وزارت فرهنگ تقاضای حضور بیشتر دکتر شهیدی را در تدوین لغت‌نامه در این مؤسسه می‌کند که باز استاد شهیدی در این مؤسسه نیز به دلیل همان روحیه متواضعانه خود حقوقی در حد یک مصحح و کارمند دریافت می‌کنند و در جریان تدوین فرهنگ‌نامه معین هیچ اثری از نام ایشان نیست و در لغت‌نامه دهخدا نیز با وجود آنکه در ادامه دکتر معین به دلیل بیماری 5 سال به کما رفته و پس از آن نیز از دنیا می‌رود، اما دکتر شهیدی نام او را نیز در این مجموعه آورده است که البته این نیز از جمله عجایب رفتار و اخلاق دکتر شهیدی بود، چرا که در مواردی نیز که خود خالق و دست اندرکار تولید اثری شده، نام خود را هیچگاه در آن ذکر نکرده است.
استاد شهیدی به ادبیات نثر و نظم فارسی اشراف کامل داشت
زائری گفت: ورود به عرصه ادبیات از سوی دکتر شهیدی از ابتدا و نقطه آغازین آن بود اما در مدت کوتاهی او از چنان احاطه علمی به حوزه‌های گوناگون ادبیات فارسی به ویژه نثر برخوردار می‌شود که قدرت علمی و نبوغ خود را در آن نیز به رخ کشیده و جزء برجسته‌ترین شاگردان استاد خود یعنی بدیع‌الزمان فروزانفر می‌شوند.
وی اظهار داشت: در باب سلوک عرفانی و دینی دکتر شهیدی نیز بارها صحبت به میان آمده است که ایشان مقید به نماز اول وقت بوده است، چندین بار مشرف به سفر حج شده و در موسم عزای سیدالشهدا (ع) نیز گزارشاتی از پیاده‌روی اربعین ایشان در سال‌های دور موجود است. حالا چنین فردی با چنین خصوصیات و ویژگی‌هایی، کتابی را به رشته تحریر درمی‌آورد که به‌حق یکی از برجسته‌ترین کتاب‌ها در حوزه تاریخ اسلام است که البته با وجود نگاه ژرف و عمیقی که از منظری متفاوت به واقعه عاشورا دارد، خود می‌گوید دیدم کسی کاری انجام نمی‌دهد و از روی ناچاری گفتم کاری انجام دهم تا خلأ به وجود آمده تا حدی ترمیم شود.
«پس از پنجاه سال» به شمارگانی بالغ بر 500 هزار نسخه رسیده است
این مدرس دانشگاه اذعان کرد: در اعتبار و جایگاه این کتاب همین بس که «پس از پنجاه سال» یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در حوزه فرهنگ و تاریخ و اندیشه عاشوراست تا جایی که 54 بار تجدید چاپ شده و شمارگان آن تاکنون به 500 هزار نسخه رسیده است و باید گفت این کتاب منشأ خلق آثار دیگری پس از خود شد تا جایی که نسلی از متخصصان و کارشناسان در حوزه معرفت عاشورایی در این عصر و زمان نیز به کتاب او رجوع می‌کنند و حتی شهید سید مرتضی آوینی در اثر معروف خود «فتح خون» بسیار به این کتاب ارجاع داده است.
وی گفت: این امر در شرایطی است که دکتر شهیدی تا پیش از تحصیلات عالیه نه در نظام مدرن آموزشی بلکه در مکتبخانه و به شیوه‌ای کاملاً سنتی درس خوانده است که خودش گفته است؛ معرفی چهارده معصوم (ع) از جمله آموزه‌های چنین محیط های آموزشی بوده است و هر وقت به امام چهارم می‌رسیدند می‌گفتند امام زین العابدین بیمار و ما هم به همین شکل یاد گرفتیم اما بعدها وقتی به جست‌وجوی بیشتر در شرح احوال این امام همام دست زدم، مشاهده کردم که چه گوهر تابناکی است و با مجموعه آثار به جای مانده از ایشان و در رأس آنها «صحیفه سجادیه» و خطبه‌های آتشین و رسواکننده ایشان در شام، بسیار بی‌انصافی است که امام چهارم را تنها با این نام اطلاق کنیم.
این فعال فرهنگی در ادامه گفت: در باب پرداختن به تاریخ دین و به ویژه اسلام برای مستشرقین و افراد غیرمسلمانی که پیرامون زندگی بزرگان دین مطلب نوشته‌اند عادی است که در نام بردن پیامبر و امامان معصوم (ع) تنها به ذکر نام آنها اکتفا کنند اما در میان محققان مسلمان این امر رعایت می‌شود، با این حال در رجوع به کتاب «پس از پنجاه سال» مشاهده می‌کنید که دکتر شهیدی همچون یکی از همان مستشرقان به تاریخ نگریسته و در ذکر نام بزرگان دین زوائد را حذف کرده است و به این واسطه خود و تفکرش را از یک نگرش عوامانه که حتی معتقد است که امام حسین (ع) در روز عاشورا 300 هزار نفر را کشته است، رهانیده است.
زائری متذکر شد: دکتر شهیدی در موقعیتی دست به نگارش این کتاب زده است که از یک سو جریان عاشق و دلباخته سیدالشهدا (ع) هر امر محیرالعقولی را نیز به ایشان نسبت داده و برای آن بر سر و سینه زده و گریه می‌کنند و حتی چنین اعتقاد دارند که عاشورا به اراده و اذن پروردگار 72 ساعت به طول انجامید و از سوی دیگر با طیفی روبروست که قائل به این است که حسین (ع) نعوذ بالله، شهید نیست و برای قدرت و به چنگ آوردن امر خلافت خود را به کشتن داده است.
نویسنده به دنبال پاسخ دادن به پرسش نیست و تنها یک تلنگر و نیشتری زده و پرسشی را مطرح می‌کند
مدیرمسئول نشریه «خیمه» ادامه داد: برخلاف عده‌ای که معتقدند دکتر شهیدی در این کتاب از منظری نو و متفاوت سعی در پاسخ به پرسش‌هایی جدید را درباره عاشورا دارد و از این منظر آن را در زمره پژوهش‌های نو در حوزه واقعه کربلا می‌دانند، اتفاقاً نویسنده به دنبال پاسخ دادن به پرسش نیست و تنها یک تلنگر و نیشتری زده و پرسشی را مطرح می‌کند و در صدد تحلیل اوضاع و شرایطی است که منجر به وقوع عاشورا می‌شود و به صراحت با مخاطب خود مسئله‌ای را در میان می‌گذارد که من به این سؤال رسیدم و آن را فهمیدم و حال آن را با شما هم در میان می گذارم.
وی با اشاره به اینکه در میان طلاب این امر مرسوم است که سؤال اگر درست باشد نصف پاسخ را در درون خود دارد، گفت: پرسش اندیشمندانه نشانه خردمندی طراح سؤال است و دکتر شهیدی در این کتاب مطرح می‌کند که چرا این سؤال قبلاً به ذهن شما نرسیده بود و آن اینکه چگونه می‌شود که پس از 50 سال از وفات پیامبر (ص) چنین اتفاقی می‌افتد و نواده او را به طرز هولناک و وحشیانه‌ای از دم تیغ می‌گذرانند؟ پیامبر (ص) سال 11 هجری از دنیا می‌رود و در همین سال سقیفه بنی ساعده اتفاق می‌افتد و سؤال مهمتر اینکه سقیفه بنی ساعده درست 4 ماه پس از واقعه غدیرخم صورت گرفته است و یک علامت بزرگ که چرا چنین می‌شود؟ و امام حسین (ع) اینگونه کشته می‌شود که البته می‌توانست شهادت ایشان به شکل ترور باشد که در آن صورت هر کسی قادر بود آن را انکار کند اما شاهد هستیم که شهادت ایشان با وضعیت شنیع و فجیعی رخ می‌دهد که البته آن زمان هم هر کسی گناه آن را به گردن دیگری می‌اندازد و مثلاً یزید، عبیدالله را متهم می‌کند و عبیدالله، یزید را.
زائری خاطرنشان کرد: عاشورا یک جریان سازمان یافته و از پیش طراحی شده بود و لشکری عظیم مهیا شده بود تا به قتل و غارت بپردازد و دکتر شهیدی در این کتاب حرفش این است که چه اتفاقی افتاده که چنین شده و اعتقادش بر این است که زمانی می‌توانیم به این سؤال پاسخ دهیم که به شکل تک‌ساحتی و مستقل از مناظر گوناگون ایدئولوژیک، نظامی، اقتصادی و ... به آن بپردازیم.
نگاه مورخان به وقایع تاریخی موجب شده است مواردی جزئی از بیان وقایع در دسترس ما نباشد
وی با اشاره به اینکه در بسیاری از حوادث تاریخی و از جمله کربلا به جزئیات پرداخته نشده است، گفت: تاریخ نویسان غالباً مواجب بگیر نظام حاکم بودند و لذا در تاریخ، تنها مسئله‌شان این بوده است که مثلاً فلان حاکم چه زمانی مرده است و چه کسی جانشین او شده و یا فلان حاکم در چه جنگی به پیروزی رسیده است. اگر از حادثه عاشورا و به ویژه اتفاقات مسیر حرکت امام حسین (ع) از مکه به سمت کوفه جزئیاتی عنوان نشده است به جهت آن است که در دوره عباسیان که ابتدا با نیت خوانخواهی خون‌های به ناحق ریخته شده و از جمله شهدای کربلا بر امویان غلبه یافتند اما بعد جنایاتی هولناک‌تر از امویان انجام دادند، تاریخ نگاری یا متوقف مانده و یا دستخوش تحریف فراوانی شده است و حتی آنها دست به تغییر تاریخ و جعل بسیاری از احادیث و روایات زدند. مضافاً بر اینکه در دوره پیش از آنها یعنی بنی‌امیه که نام بردن از امام علی (ع) خطر مرگ داشت و یا امامان جمعه بر بالای منبر سب علی و اولاد او می‌کردند و آثاری گرانبها همچون «صحیفه سجادیه» تا مدتها پنهان بوده و مکشوف نشده بود، چگونه می‌توان توقع داشت که واقعیت تاریخ درباره سرنوشت امامان معصوم (ع) بیان شود؟
وی در ادامه افزود: در واقع دکتر شهیدی در این کتاب به دنبال آن است که ابتدا باید حرکت سیدالشهدا (ع) را درک کنیم و در این راستا به طرح پرسش‌هایی که در ابتدای کتاب می‌آورد نظیر اینکه؛ امام حسین (ع) در شرایطی به شهادت رسید که هنوز بودند پیرمردهایی که دوران کودکی آن حضرت را به یاد داشتند و دیده بودند که رفتار پیامبر با نوه خود چگونه بوده است و یک علامت بزرگ سؤال در پایان این پرسش که چه اسباب و دلایلی موجب بروز این اتفاق بزرگ شد؟
معاویه 42 سال فرصت داشت تا اندیشه و تفکرات مسموم و سوء خود را در جامعه اسلامی پیاده کند
این نویسنده و پژوهشگر دینی تأکید کرد: یکی از دلایل بارز ذکر شده در این کتاب این است که سال 40 هجری آغاز حکومت معاویه بوده است و او در سال 60 می‌میرد و البته قبل از آن هم حدود 22 سال از سوی خلفا به امارت و مدارج بالای حکومتی رسیده بود، لذا تقریباً 42 سال زمان مفید داشته است تا در بدنه جامعه اندیشه و افکار خود را پیاده و آنها را نهادینه سازد؛ افکار و عقایدی که سوء و مخالف آن چیزی بود که پیامبر (ص) و علی (ع) قصد پیاده سازی آن را در جامعه اسلامی داشتند و به نوعی موجب انحراف جامعه اسلامی از مسیر درست و اصولی خود شد. پس از او نیز یزید به خلافت می‌رسد و بالغ بر سه سال خلافت می‌کند که هر سال آن با یک پیامد ناگوار همراه است؛ واقعه عاشورا در سال نخست، واقعه حره در سال دوم و در سال سوم هم به منجنیق بستن بیت‌الله الحرام؛ جایی که مأمن و ملجأ هر مسلمانی است و حتی نقل است که عبدالله بن زبیر والی مکه به امام حسین (ع) تعارفی زده که او در آن شهر به جهت امنیت و قراری که دارد، بماند ولی آن حضرت در جواب او فرمود که من راضی‌ترم که خونم در یک وجب حتی دورتر از این سرزمین ریخته شود؛ مشاهده می کنید که مکه و خانه خدا چقدر حرمت دارد و آن زمان یزید این حرمت را شکسته و به خانه خدا حمله می‌کند.
وی گفت: دکتر شهیدی ناظر بر این وقایع و کراهت شخصیت یزید است که در این کتاب مطرح می‌کند؛ در تقابل میان سپاه کوفیان و کاروان امام حسین (ع) در یک سو یزید را چنین شخصیتی دون مایه‌ای مشاهده می‌کنیم و در سوی دیگر امام حسین (ع) را که تن به ذلت سازش و مدارا با چنین شخصیت منفوری را که حداقل مانند پدر خویش حفظ ظاهر هم نمی‌کند، نمی‌دهد؛ چنانکه پیشتر معاویه به جهت همین ظاهرسازی‌ها موجب شد تا امام حسن (ع) پیمان صلح را با او منعقد فرماید.
زائری اظهار داشت: برخی گفته‌اند که دکتر شهیدی در این کتاب به این پرسش جواب داده است که اختلافات قبیله‌ای منجر به وقوع عاشورا شده که اینجا باید به صراحت بگویم که اتفاقاً این استاد فقید اصلاً و ابداً درصدد جواب برنمی‌آید و تنها تحلیل از اوضاع و شرایط حاکم بر آن زمان دارد و همانطور که گفتم در این تحلیل وضعیت اجتماعی، سیاسی و حتی اقتصادی حاکم بر جامعه مسلمین را نیز مورد واکاوی قرار می‌دهد؛ اقتصادی را از آن نظر عرض کردم که در زمان وفات پیامبر(ص) مجموعه دارایی‌های ایشان چیزی حدود 35 هزار درهم است در حالیکه در زمان عثمان دارایی‌های یک فردی همچون طلحه به حدود 30 میلیون درهم می‌رسد و این ثروت اندوزی از سوی خواص به جهت کشورگشایی در دوره خلیفه دوم تا حدود زیادی معادلات را به هم می‌ریزد تا آنجا که عرب بادیه نشین کم‌کم به فکر تحصیل مال برمی‌آید و در جریان صلح امام حسن (ع) با معاویه شاهد هستیم که بسیاری با تطمیع از سوی معاویه از اطراف امام حسن (ع) پراکنده می‌شوند و در عاشورا نیز این اتفاق می‌افتد و برخی با وعده و وعیدهایی کمر به قتل امام حسین (ع) می‌بندند.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
یکی از رسالت‌های «کرب‌وبلا» اطلاع‌رسانی در حوزه امام حسین علیه‌السلام است که در راستای این رسالت، رویدادهای خبری را پوشش می‌دهد و مصاحبه با افراد صاحب نظر را به صورت غیرجانبدارانه در جهت تبیین دیدگاه‌های مختلف منتشر می‌کند. در نتیجه نظر افراد مصاحبه شونده لزوما همان دیدگاه «کرب‌وبلا» نخواهد بود.
