به گزارش کرب و بلا، عنوان «تکیه» از دیرباز به عنوان مکانی برای اقامه عزای حسینی اطلاق شده است و در حوزه اختصاص مکانی برای اجتماع گروهی از افراد که با هدف مرثیه و برگزاری مراسم سوگواری امام حسین (ع) و یاران ایشان در واقعه کربلا تعریف می‌شود.

اما شاید نکته بارز در ساختار تکیه به ویژه پس از روی کار آمدن سلسله صفویه و رسمیت یافتن مذهب شیعه و پس از آن در اوج پرداختن به مراثی عاشورا در دوره قاجاریه، از این مکان بیشتر برای اجرای مجالس تعزیه و شبیه خوانی با موضوع مقاتل کربلا استفاده شد که البته این امر به شکل تلفیقی هم با اجرای مقتلی از عاشورا و قبل و بعد آن با اقامه عزاداری، نوحه خوانی همراه بوده است.

فارغ از اینکه عزاداری در تکایای حسینی از چه ماهیت و ویژگی برخوردار بوده است، در این مقال قصد داریم تا به معرفی برخی از تکیه های معروف به ویژه در تهران بپردازیم؛ تکیه به مثابه ساختار معماری ویژه آن که برخی از آنها دیگر عملاً وجود خارجی ندارند و یا تغییر کاربری داده شده و آنجا به امر دیگر اختصاص یافته است و یا همچنان روپا  بوده و فعالیت سنتی در آنها اعم از تعزیه خوانی  و برگزاری مراسم عزاداری دایر است.

یکی از معروفترین این تکیه ها که در زمره تکیه هایی می توان آن را محسوب کرد که دیگر وجود خارجی ندارد و به خاطره ها پیوسته است، «تکیه دولت» نام دارد که بی اغراق شاید بتوان بزرگترین تکیه هایی بوده است که براساس اصول معماری و مهندسی بنای آن نهاده شد و بنا بر اقوال مشهور در یک نوبت اجرای مجلس تعزیه و مراسم عزاداری، ظرفیت پذیرش 20 هزار عزادار را در خود داشته است.

ساختمان این تکیه که در جنوب شرقی کاخ گلستان و در جنوب غربی شمس‌العماره و در محدوده خیابان ناصر خسروی فعلی قرار داشته است سال 1325 به شکل کامل تخریب و به جای آن یکی از شعب مرکزی بانک ملی ایران احداث می‌شود.

اما براساس مدارک و اسناد به جای مانده، تکیه دولت که به آن تکیه همایونی نیز اطلاق نیز می‌شد، در سه طبقه به شکل مدور و با بنای آجری احداث شد که قطر ساختمان دایره‌ای شکل آن 60 متر و ارتفاع ساختمان آن نیز 24 متر بوده است و مساحت آن نیز حدود 2 هزار و 900 متر مربع بوده که در قسمت میانی آن برای اجرای تعزیه مقاتل عاشورا نیز سکوی دواری در نظر گرفته شده بود.

بنا به مدارک موجود معماری این بنا را شخصی به نام محمدکریم پیرنیا به عهده داشته است که گویا به فرمان ناصرالدین‌شاه در سال 1248 هجری شمسی با مباشرت دوستعلی خان معیرالممالک و با سرمایه‌ای بالغ بر سیصدهزار تومان احداث شده بود و مدت زمان پروژه احداث آن حدود 5 سال به طول کشیده است و اساساً ناصرالدین شاه با نیت ایجاد یک نمایشخانه که اختصاص به تعزیه پیدا کند، دستور ساخت آن را صادر نکرده بود بلکه در سفر به فرنگ و با دیدن تماشاخانه‌های اروپا ایده ساخت چنین بنایی به ذهنش در ایران و پایتخت خطور می کند.

در هر حال تکیه دولت با عنوان بزرگترین نمایشخانه تمام اعصار ایران در این زمان ساخته می‌شود که سال‌ها پذیرای گروه‌های گوناگون تعزیه‌خوان بوده است و اقشار گوناگونی از خاندان سلطنتی گرفته تا پیشه‌وران و طبقه فرودست جامعه البته با رعایت تمام ضوابط و اختصاص جایگاهی متفاوت به هر یک در آن به تماشای مجالس تعزیه می‌نشستند.

این بنا بعدها متروکه شد تا زمان روی کارآمدن پهلوی اول و مخالفت وی با برگزاری مجالس عزا و تعزیه که عملاً تبدیل به مکانی بدون اعتنا شده تا جایی که رفته رفته مستهلک شده و تا سال 25 که به طور کامل تخریب شد و اکنون تنها یاد و خاطره ای از آن در اسناد فرهنگی برجاست و البته تصویری از دوران شکوه و جلال آن که محمد غفاری(کمال الملک) نقاش شهیر دوره قاجار آن را ترسیم کرده است.

نکته قابل توجه اینکه طرح احیای تکیه دولت در دوره گذشته شورای شهر تهران و با پیشنهاد احمد مسجدجامعی از اعضای این شورا مطرح که البته با توجه به ساخت و ساز این محدوده و بافت متراکم پیرامون آن، منتفی شد.