بی‌تردید مقاتلی که از نظر زمانی به تاریخ واقعه عاشورا نزدیک‌تر باشند، کمتر دستخوش تحریف بوده و در نتیجه درجه اعتبارشان بیشتر خواهد بود همچنانکه مقاتل متأخر با تأثیرپذیری از آنها به رشته تحریر درآمده‌اند.

جامعه یهود و پیروان آئین موسی کلیم‌الله (ع) از گذشته نسبت به جامعه مسلمانان و به ویژه گرامیداشت ایام محرم و صفر، حرمت قائل شده اند و شاید بتوان یکی از مصادیق تاریخی این امر را اعتراض یکی از بزرگان یهود در مجلس بزم یزید دانست که منجر به صدور فرمان قتل او از سوی یزید شد.

صلح تاریخی امام حسن مجتبی (ع) اسرار مهمی از گرایش‌های اعتقادی و فکری مردم آن دوران را مشخص می‌کند؛ مردمی که بر اثر حیله‌ها و فریبکاری‌های معاویه، ایمان خود را با باورهای دنیایی هم‌تراز کرده و بلکه باختند تا درنهایت امام خود را تنها گذاشتند.

براساس اسناد تاریخی، یزید روزهای زیادی نتوانست کاروان اسرا را در شام نگاه دارد چرا که در پی افشاگری حضرت زینب (س)، فضای شام بر ضد یزید تغییر کرد به شکلی که یزید البته به ظاهر ابراز ندامت کرد و کاروان اسرا را خیلی زود به مدینه اعزام کرد بر این اساس حضور اهل بیت در نخستین اربعین در کربلا بسیار محتمل است.

مدیر بنیاد فرهنگی «زنبق‌های سفید» در سارایه‌وو، کتاب «خورشید زیر سُم اسب‌ها» را در شرح وقایع پیرامون حادثه عاشورا به تألیف درآورده است.

مدارک تاریخی به دست آمده، حاکی از آن است که در نخستین اربعین پس از شهادت سیدالشهدا (ع) تنها جابر عبدالله انصاری از صحابی رسول خدا  و مریدش عطیه، زائر قبر مطهر امام حسین (ع) در کربلا بوده‌اند و در این روز تنها آغاز حرکت کاروان اهل بیت از شام به مدینه گزارش شده است.

پیاده‌روی و زیارت اربعین در دهه‌های اخیر و با توجه به ممانعت بعثی‌ها در برگزاری این مراسم معمول شده است وگرنه که هیچ روایت خاصی در مورد این مسئله و ضرورت انجام آن وجود ندارد و اگر به زیارت اباعبدالله (ع) نیز نائل نشدیم می توانیم از راه دور و رو به کربلای معلی با ذکر سلام زیارت کنیم.

اربعین در تاریخ شیعه بلکه در میان همه امت اسلام از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که همگرایی مسلمانان در این روز موجب مودت و وحدت بیشتری می‌شود، علاوه بر این براساس مستندات تاریخی روزی است که اهل بیت (ع) پس از چهل روز به کربلا بازمی‌گردند و سر شهیدان نیز به بدن‌ها ملحق شده و به خاک سپرده می‌شوند.

بنا بر برخی اقوال تاریخی چنین استنباط می‌شود که نامه‌ای که عمر سعد به ابن زیاد نوشت و در آن آورد که امام حسین (ع) قصد سازش با یزید را دارد بنا به خواست امام حسین (ع) بوده در حالیکه در هیچ مقطعی از تاریخ مشاهده نمی‌شود که امام حسین (ع) ذره‌ای از مواضع خود در بیعت نکردن با یزید عقب‌نشینی کند.