مقدمه
در بخش نخست این یادداشت (50 کتاب با نگرش اندیشه سیاسی به عاشورا (1)) به معرفی 25 مورد از آثاری که با نگرش اندیشه سیاسی به عاشورا پرداخته‌اند، اشاره شد. در این گفتار به بخش دوم این آثار پرداخته می‌شود:
ایمانی یامچی، حسین، قم، عصر ظهور، چاپ اول، 1377، 288 ص.
احیای فریضه امر به معروف، احیای فرهنگ نماز، نفی نژادپرستی، تبیین مفهوم و جایگاه امامت در اسلام، وفاداری، عشق به شهادت، صبر و استقامت، مبارزه با تروریسم، ادب اسلامی و آزادی از جمله نکاتی است که در ارتباط با نهضت عاشورا بدان اشاره شده است. افزون بر آن، مؤلف سعی کرده است مقایسه‌ای میان دنیای امروز و زمان قیام امام حسین (ع) صورت دهد.
بازرگان، عبدالعلی، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، 1378، 301 ص.
این کتاب شامل مقالات و سلسله سخنرانی‌هایی درباره امام حسین (ع) و نهضت عاشورا است که در سال‌های 1365 تا 1377 در انجمن اسلامی مهندسان و مراسم عزاداری در دفتر مرکزی نهضت آزادی و .... ایراد گردیده که به بررسی قیام امام حسین (ع) و پیام‌های عاشورا می‌پردازد. عناوین مقالات و سخنرانی‌ها عبارت‌اند از: حسین (ع) آمر و عامل به عدالت، حسین (ع) وارث و پوینده راه انبیا (عرضه قیام حسینی به قرآن)، زمینه‌های مردم‌شناسی در نهضت کربلا، شاکله حسین (ع) شعارها و شعورهای عاشورا، کلام حسین (ع) مسخ تاریخی میراث‌های مذهبی، من و او در چشم و دل حسین (ع) و قیام حسینی در قالب سوره عنکبوت.
28. درسی که حسین (ع) به انسان‌ها آموخت
(یک بررسی تحقیقی و جامع درباره اصیل‌ترین انقلاب‌های خونین جهان). هاشمی‌نژاد، سیدعبدالکریم [شهید]، تهران، فراهانی، چاپ پنجم، 1347، 464 ص.
این اثر، درباره نهضت مقدس حسین (ع) است که علل و زمینه‌های پیدایش نهضت کربلا را مورد تحلیل قرار می‌دهد. نویسنده به روش توصیفی و تاریخی و با استفاده از کتب معتبر تاریخی به بررسی موجبات اصلی نهضت حسینی می‌پردازد. مباحث کتاب در سه بخش تنظیم شده:
در بخش اول، عواملی که ضرورت نهضت حسین (ع) را ایجاب می‌نمود -از هنگام انعقاد نطفه آن- قدم به قدم مورد تعقیب قرار گرفته و به خوبی نشان داده شد که چگونه در آن عصر سرنوشت اسلام و قرآن، عدالت و آزادی، انسانیت و فضیلت، به آن قیام آسمانی به طور مستقیم بستگی داشت.
در بخش دوم، روش و سیاست خاصی که فرزند پیغمبر (ع) در آن شرایط خفقان‌آور و دردناک در پیش گرفت تا توانست با رهبری صحیح و همه جانبه خود جنبش خونین و انسانی خویش را به ثمر برساند و آن را از دستبرد تحریف حکومت‌های فاسد و دیکتاتور (استبداد) محافظت نماید به طور کامل مورد توجه قرار داده شده است.
در سومین بخش، نقش حیاتی و بزرگ کاروان اسیران در به ثمر رساندن نهضت و کوشش‌هایی که آن دودمان فضیلت به صورت‌های گوناگون برای رسیدن به این آرمان مقدس انجام داده‌اند، دقیقا بررسی شد و در ادامه طرح‌های مفیدی به منظور بهره‌برداری صحیح از نهضت در شرایط حاضر ارائه داده است، نهضت حسین (ع) از نظر رهبران مذهبی، علمی و سیاسی جهان مبحث پایانی کتاب را تشکیل می‌دهد که اسامی این اندیشمندان عبارت‌اند از:
- مسیو ماربین آلمانی
- مهاتما گاندی
- محمدعلی جناح
- لیاقت علیخان
- پورشوتامداس توندون
- گیبون مورخ مشهور
- چارلز دیکنس
- توماس کارلایل
- پروفسور ادوارد براون
- فردریک جمس
- ل. م. بویدوژوزف فرانسوی.
29. دیدگاه‌ها (مجموعه مصاحبه‌ها)
به مناسبت اولین کنگره بین‌المللی امام خمینی (ره) و فرهنگ عاشورا «دفتر اول و دوم».
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1374-1375، 278+296 ص.
حادثه عاشورا، یکی از ژرف‌ترین و نیرومندترین عناصر در فرهنگ دینی ماست که به گونه‌ای گسست‌ناپذیر با عاطفه و احساس فرد فرد ما پیوند خورده است و چون خون در رگ حیات فرهنگی ما جاری است. با وجود این پیوند عاطفی عمیق و ناگسستی با عاشورا، کمتر به این رویداد از منظر عقلانی روش‌مند نگریسته شده است و شناخت‌های ما از این حماسه خونین، گاه از حد شعارها و مطالب رایج و متعارف فراتر نرفته است. در این اثر با طرح پرسش‌هایی، کوشش شده است که از دیدگاهی تحلیلی به نهضت عاشورا نگریسته شده و ابعاد گوناگون آن مورد بررسی قرار گیرد: «زمینه‌ها و بستر وقوع نهضت عاشورا»، «فلسفه و اهداف نهضت عاشورا»، «مراحل و سیر وقوع حوادث نهضت عاشورا» و «درس‌ها و دستاوردهای عاشورا» ابعاد و زمینه‌های اصلی مورد توجه این رویکرد تحلیلی به نهضت عاشورا است. اسامی شرکت‌کنندگان در مصاحبه عبارت‌اند از: حسین رزمجو، زهرا رهنورد، غلامحسین زرگرنژاد، جعفر سبحانی، سید جعفر شهیدی، نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی، سید مرتضی عسکری، محمدهادی معرفت، سید عطاءالله مهاجرانی، محمد واعظ‌زاده خراسانی، هاشم‌زاده هریسی، علی نظری منفرد، بیات، رضا استادی، اعوانی، ابراهیم امینی، حائری، قائدان، قادری، محمودی، معادی‌خواه، ناصر مکارم شیرازی، ابراهیمی دینانی، عبدالکریم سروش، ابوالقاسم گرجی، محمدتقی جعفری، توسلی، سعید حجاریان، علوی تبار.
30. رد پای عقل در کربلا (مجموعه مقالات)
منصورنژاد، محمد، به اهتمام حجت‌الله محمدشاهی، تهران، راستی نو، چاپ اول، 1377، 88 ص.
این مجموعه دربرگیرنده چهار مقاله است: در مقاله اول با عنوان «عقل مانع تحریف و عامل تعمیم نهضت حسینی» نگارنده به برخی تحریفات درباره قیام کربلا اشاره کرد، سپس هر یک را ارزیابی می‌کند. در مقاله «عوامل بنیادین احیاء» نقش سه عامل «اندیشه»، «نخبگان» و «جامعه» در نهضت کربلا بررسی شده است. در مقاله «نخبه‌گرایی و حادثه کربلا» عمل و عکس‌العمل نیروهای حاضر در صحنه کربلا بر اساس موضع‌گیری‌های نخبگان و خواص آن‌ها تحلیل می‌شود و در مقاله آخر «شناخت خواص و عوام درباره حق از باطل با ملاک‌های برون دینی» ارزیابی می‌شود.
31. رسالت خواص و عبرت‌های عاشورا
نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری به ضمیمه متن سه سخنرانی از ایشان.
خاتمی، سید احمد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم، 1377، 344 ص.
نوشتار حاضر به انگیزه تبیین، توضیح و تحلیل بدیع و ارزشمند مقام معظم رهبری درباره حادثه عاشورا تدوین شده است. ایشان در رهنمودهایی که در تاریخ 1375/3/20 در جمع فرماندهان لشکر 27 حضرت رسول (ص) بیان کردند، کوتاهی خواص و دیر به میدان آمدن آن‌ها را از عوامل اصلی حادثه عاشورا برشمردند و این در حقیقت هشداری است برای همه عاشوراییان و خواص جامعه.
نویسنده در این کتاب همین سخنان مقام معظم رهبری را دستمایه خویش قرار داده و با استفاده از قرآن و نهج‌البلاغه و نقل‌های تاریخی به شرح و تفصیل آن پرداخته است.
کتاب از هشت فصل تشکیل شده است که برخی عناوین آن چنین است:
- عبرت‌آموزی در قرآن و روایات
- ارتجاع، خطر بزرگ
- عوامل زمینه‌ساز حادثه عاشورا «کنار گذاشتن وصایای نبی اکرم (ص)
- رنگ باختن معنویت
- افول غیرت دینی
- کوتاهی خواص از ادای وظیفه
- عوامل چرخش از موضع حق.
در پایان کتاب متن سه سخنرانی مقام معظم رهبری در دیدار با نیروهای مقاومت بسیج، در جمع فرماندهان لشکر 27 و نماز جمعه تهران آمده است.
رسولی محلاتی، سید هاشم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم، 1378، 592 ص.
این کتاب پژوهشی است مستند با شیوه‌ای گزارشی و تحلیلی که به تفصیل در تاریخ زندگانی امام حسین (ع) از تولد تا شهادت نگاشته شده است. این اثر مشتمل بر 17 فصل با عناوین فرعی گسترده است. در بخش آغازین کتاب خلاصه‌ای از شرح حال مؤلف و آثار علمی او ارائه شده است. اهمّ عناوین کتاب عبارت‌اند از: تاریخ ولادت و نام‌گذاری و خبر دادن از شهادت امام حسین (ع) توسط پیامبر (ص)، پیامبر اسلام (ص) و امام حسین (ع)، امام حسین (ع) در دوران خلفای نخستین و حکومت علی (ع) و امامت امام حسن (ع)، امام حسین (ع) پس از شهادت برادر و سال‌های پایانی خلافت معاویه، ولایت‌عهدی یزید، بحث و تحقیق در علل نهضت امام حسین (ع)، نقد نظریه تشکیل حکومت اسلامی به عنوان هدف قیام امام حسین (ع) با ارائه مستندات دینی و تاریخی، نقل آراء عبده و محمد عبدالباقی و علائلی در مورد قیام حسینی، دوران حکومت ننگین یزید تا قیام امام حسین (ع)، گزارش تفصیلی نهضت امام حسین (ع) به شیوه مقتل‌نگاری امام حسین (ع) در مدینه و حرکت به سوی مکه و گسیل مسلم بن عقیل (ع) به کوفه و حرکت امام (ع) از مکه به سوی عراق و حادثه خون‌بار کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یاران و اهل‌بیت و فرزندان آن حضرت و شرح احوال فرزندان و همسران آن حضرت، فضائل و مکارم اخلاق و کرامات و مواعظ آن حضرت.
33. زندگانی سفیر حسین (ع) مسلم بن عقیل (ع)
عابدین، محمدعلی؛ ترجمه: سید حسن اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1372، 298 ص.
عملکرد مردم کوفه در جریان قیام امام حسین (ع) برای هر خواننده یا شنونده‌ای جای تعجب و سؤال دارد. چگونه مردمی که بیعت و جان‌نثاری خود را با مسلم بن عقیل بیان داشتند به زودی آماده جنگ با او شدند؟ فرستادن نماینده از سوی حضرت امام حسین (ع) به کوفه یکی از جلوه‌های فرزانگی رهبر قیام عاشورا را نشان می‌دهد و معلوم می‌شود که این قیام یک حرکت بی‌مقدمه و خود به خودی نبوده است و بسیاری از مؤلفان از این مرحله قیام به آسانی گذشته‌اند.
این کتاب به بررسی دقیق و تحلیل عمیق و گسترده مسائل کوفه و تغییر رأی مردم آن و واقعیت قضایای مربوط به حضرت مسلم می‌پردازد. مؤلف پس از بیان ساختار اجتماعی کوفه و ماهیت سیاسی آن شهر، عکس‌العمل امام حسین (ع) را بیان کرده و بسیج عمومی مردم، موضع‌گیری‌های حکومت اموی و رویارویی نظامی و تصفیه‌های خونین آن شهر را بیان کرده است. در تاریخ حضرت مسلم و مسائل شهر کوفه که بخشی از قیام امام حسین (ع) است کتابی این چنین جامع و عمیق و تحلیلی کمتر یافت می‌شود.
34. سیاسه الحسین
ربیعی، عبدالعظیم؛ تحقیق: هادی هلال، جلد اول و دوم، قم، المکتبه الحیدریه، چاپ اول، 1378، 176+180 ص.
کتاب حاضر در دو جلد، کاوشی است در تاریخ زندگانی و قیام امام حسین (ع) که به صورتی تحلیلی نگارش یافته است و دربرگیرنده حوادث قیام عاشورا، از هنگام خودداری امام حسین از بیعت با یزید تا وقایع پس از شهادت آن حضرت است. نویسنده، کوشیده است تا با بهره‌گیری فراوان از آیات، روایات و متون تاریخی و نیز اشعار عربی، به شبهات و پرسش‌های برخی افراد همانند آن‌چه به ابن عربی نسبت داده می‌شود پاسخ گوید و به بررسی ابعاد و ماهیت و علل و اهداف نهضت امام حسین بپردازد.
نویسنده با گزینش فرازهایی از تاریخ قیام آن حضرت، دیدگاه‌های خود را در این زمینه ارائه نموده است و به تجزیه و تحلیل این فرازها و برخی کلمات منتسب به امام حسین (ع) پرداخته است. بیشتر عناوین کتاب در قالب پرسش مطرح گردیده و سپس پیرامون آن پرسش و یا شبهه و یا موضوع، تحلیل و تحقیق صورت پذیرفته است و در این ضمن، نظرات مؤلف عرضه شده است.
علوی، سید رسول، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول 1380، 254 ص.
مقام معظم رهبری در تحلیلی جامعه‌شناختی از حادثه عاشورا، به نقش دو گروه عمده خواص و عوام در آن حادثه جان‌سوز اشاره کردند که خواص، گروه پیشرو، خط دهنده و اهل فکر و تحلیل بودند و عوام، گروه دنباله‌رو متاثر از رویدادهای جامعه؛ در تجربه عاشورا می‌بینیم که دنیاگرایی، پیروی از شهوات و غفلت از یاد خدا در خواص طرفدار حق سبب شد آنان به طرفداری از باطل برخیزند و بر این عمل خود، توجیهی دینی هم بسازند تا عوام زودباور نیز به طیف باطل بگروند و به جنگ با حسین بن علی (ع) ترغیب شوند. بنابراین بررسی نقش و عملکرد خواص می‌تواند روشن‌گر بسیاری از حوادث واقعه باشد. نویسنده، در شرایط حساس کنونی روزگار پر فتنه رهزنان ایمان، کوشیده است تا چهره و عملکرد بعضی از خواص را که منشأ بسیاری از انحراف‌ها و فتنه‌ها گردیده‌اند، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد که عبارت‌اند از: عبدالله بن زیاد، عمربن سعد ابی وقاص، شمربن ذی‌الجوشن، شریح قاضی، حرمله بن کاهل اسدی، خولی بن یزید اصبحی، سنان بن انس نخعی، حصین بن نمیرتمیمی و شبث بن ربعی.
36. شهید جاوید، حسین بن علی (ع)
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ دوازدهم، 1360، 536 ص.
«شهید جاوید» مشتمل بر مطالبی است درباره علل و عوامل قیام امام حسین (ع) ماهیت قیام، مراحل قیام، هدف قیام و نتایج و آثار آن که طی آن نگارنده قصد دارد طرحی جدید از فلسفه این قیام به دست دهد و این سبب بحث و مناقشه شدیدی درباره این کتاب شده است. شهید جاوید از معدود کتاب‌های تحلیلی و استدلالی درباره قیام امام حسین (ع) است. نویسنده کتاب گفته است:
در مسأله قیام امام حسین (ع) که هم جنبه تعقلی دارد و هم جنبه عاطفی، اگر کسی بخواهد به تحقیق و کنجکاوی و جنبه تعقلی آن بپردازد باید فقط از نیروی فکر و تعقل استمداد کند، نه از نیروی عاطفه، کتاب چون بر مبنای تحقیق و کنجکاوی تألیف شده طبعاً بیشتر به جنبه فکری و تعقلی مسأله پرداخته و بحث و استدلال را تعقیب کرده و جنبه عاطفی مسأله را دنبال نکرده است.
مهم‌ترین نظریه کتاب حاضر این است که قیام امام حسین (ع) به هدف شهادت نبود، بلکه برای تشکیل حکومت اسلامی بود و از آن‌‌‌جا که امام موفق به تشکیل حکومت نشد، بلکه به شهادت رسید، به نظریه نویسنده انتقاد گردیده و منافی با علم امام، به ویژه با علم آن حضرت به شهادت خود شمرده شده است....
کتاب «شهید جاوید» یکی از بحث‌انگیزترین کتاب‌های دینی در تاریخ معاصر ایران و مناقشه‌انگیزترین کتاب درباره امام حسین (ع) است و در رد این اثر سیزده کتاب مستقل نوشته شده و افزون بر این در ضمن چند کتاب به رد این کتاب پرداخته شده است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: رضا استادی «بررسی قسمتی از کتاب شهید جاوید»، قم، بی‌نا، چاپ پیروز، بی‌تا، 107 ص؛ علی پناه اشتهاردی «کتاب هفت ساله چرا صدا درآورد»، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1391 ق. 432 ص؛ محمدعلی انصاری «دفاع از حسین شهید: رد بر کتاب شهید جاوید»، قم، بی‌نا، 1350، 508 ص؛ محمدحسین اشعری و حسین کریمی و سیدحسن آل طه (یک بررسی مختصر در پیرامون قیام مقدس شهید جاوید حسین بن علی (ع) از نظر روایات)، تهران، بی‌نا، چاپ دوم، 1350، 123 ص؛ محمدتقی جعفری «سخنی کوتاه در علم امام (ع)» تهران، بی‌نا، 1351، 14 ص و ....
37. عاشورا در فقه
مرتضوی، سیدضیاء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1377، 123 ص.
عظمت عاشورا و نقش گسترده‌ای که نهضت سیدالشهدا (ع)، در حوزه دین و جامعه داشته، همواره از مهم‌ترین مباحث تاریخی و کلامی به شمار رفته و تاکنون فرهنگ عاشورا از زوایای بسیاری مورد ارزیابی و کنکاش صاحبان اندیشه و تحقیق قرار گرفته است ولی آن‌چه می‌تواند به عنوان یک موضوع مفید و قابل پیگیری مورد توجه قرار گیرد و در قالب یک بحث مستقل عمومی که تاکنون مورد عنایت لازم قرار نگرفته است، طرح قیام عاشورا و موضع سیدالشهدا در فقه به عنوان یک مستند فقهی است. پرداختن به تحلیلی فقهی درباره موضع قاطع آن حضرت (ع) و دیدگاه‌های آن دسته از فقیهان که در مباحث اجتهادی خویش به این مهم پرداخته‌اند، می‌تواند برای بسیاری از علاقه‌مندان به مباحث اجتهادی، فقهی تازگی داشته و راه‌‌گشا باشد. «عاشورا در فقه» پژوهشی نو و ابتکاری است که به بررسی قیام عاشورا به عنوان یک مستند فقهی می‌پردازد و با طرح و تحلیل دیدگاه فقهای بزرگی چون: امین‌الاسلام طبرسی، علامه حلی، شهید ثانی، سیدعلی طباطبایی و شیخ محمدحسن نجفی و مقایسه آن با نگرش فقیه فرزانه امام خمینی (ره) برجستگی تحلیل این قیام را در نگاه ایشان نشان می‌دهد.
38. عاشورا و عبرت‌ها: نگاهی به عاشورا از روزن زمان و مکان ج 1 و 2
تدوین: مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، تهران، قدر ولایت، چاپ اول، 1377، 64 ص.
در این کتاب، ویژگی‌های واقعه عاشورا و نتایج و پیامدهای آن، از جنبه‌های مختلف تحلیل و ارزیابی شده است. مباحث کتاب بدین قرارند: عاشورا؛ تقابل اندیشه‌های ناب با دل‌های چراگاه بیگانه، عاشورا؛ جلوه تقابل دو تفکر از دین، عاشورا تلاقی دو نگاه به رهبری؛ نگاه اسلام ناب و نگاه اسلام اموی، عاشورا نتیجه تعلل و کناره‌جویی و ترس خواص، عاشورا؛ مقابله سقوط‌کنندگان از قله رفیع جهاد با آنان که بر بلندای قله استوار ایستادند، عاشورا؛ ثمره به بار نشستن شبهه‌هایی که دین‌داران دین‌ناشناس، در سرزمین ایمانی مردم کاشتند، عاشورا؛ صف‌آرایی مجذوبان چرب و شیرین دنیا در برابر آخرت‌‌طلبان، عاشورا؛ مصاف مجاهدان امتیازطلب با مجاهدان فی سبیل الله، عاشورا؛ محصول جدایی دین از سیاست، عاشورا؛ تجلی بازگشت قاعدین دیروز و بی‌هنران امروز به صحنه حکومت، عاشورا؛ آوردگاه بیعت‌شکنان با امامی که به سوی خود خوانده بودند!! و عاشورا؛ صحنه آزمون خواص و عوام، جلد اول کتاب با متن سخنان امام حسین (ع) در روز عاشورا خاتمه می‌پذیرد.
جلد دوم از کتاب «عاشورا و عبرت‌ها» مجموعه‌ای از بیانات مقام معظم رهبری در باب واقعه عاشورا است که با مقولاتی چون: عاشورا؛ صدای قداست‌زدایی و حریم‌شکنی، عاشورا؛ نتیجه سست شدن تبعیت و پیروی از رهبری برگزیده خدا، عاشورا؛ نماد توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بدون محوریت ولایت و عدالت، عاشورا؛ محصول ضعف در دشمن‌شناسی و غفلت از آن‌ها، عاشورا؛ محصول نداشتن تحلیل صحیح و غفلت از مسائل جامعه اسلامی، عاشورا؛ محصول فضای مسموم و تبلیغات مذموم، عاشورا محصول گفتمان با بد دلان و معاندان و دشمنان و فرصت خواستن از آنان برای انتخاب!!، عاشورا؛ محصول تعطیلی امر به معروف و نهی از منکر، عاشورا؛ محصول رواج بی‌بند و باری در جامعه و سستی ایمان، عاشورا؛ نتیجه ظهور و بارور شدن انگیزه‌های مختلف در صف مسلمانان؛ به طبع رسیده است.
39. فلسفه عاشورا: از دیدگاه اندیشمندان مسلمان
قنبری، بخشعلی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، چاپ اول، 1379، 228 ص.
در این کتاب دیدگاه‌ها و نظریات جمعی از اندیشمندان شیعه و سنی در خصوص قیام عاشورای حسینی گرد آمده است. نگارنده سعی کرده دیدگاه‌های مذکور را بر اساس پنج رویکرد اصلی یعنی رهیافت سیاسی حکومتی، رهیافت جامعه‌شناسی، رهیافت تاریخی-قومی، رهیافت عرفانی و رهیافت اسطوره‌ای، بررسی کرده، سپس مطابق ملاک عقل و منطق، بر آن است کاربرد دنیوی دین و رویکردهای یاد شده را ارزیابی و تحلیل نماید. مخاطبان در این کتاب با دیدگاه‌های سید مرتضی علم‌الهدی، علامه محسن امین، ابن خلدون، هبه‌الدین شهرستانی، طه حسین، شیخ عبدالله علایلی، امام خمینی، سید هادی مدرسی، مرتضی عسگری، دکتر سید حسین محمد جعفر هندی، شهید مطهری، دکتر شریعتی، شیخ شمس‌الدین، محمود عقاد، دکتر شهیدی، اقبال لاهوری، سید بن طاووس و... آشنا می‌شوند.
40. فلسفه عزاداری
محدثی، جواد، قم، وثوق، چاپ اول، 1378، 40 ص.
فلسفه و انگیزه عزاداری بر امام حسین (ع) همراه با آثار و برکات آن مباحث عمده کتاب است. مؤلف، نخست به زمینه‌های تاریخی عزاداری و نقش احیاگرانه آن اشاره می‌کند، سپس از تشویق و تأکید ائمه معصومین (ع) بر عزاداری سخن به میان می‌آورد. آنگاه آثار و نتایج اجتماعی و سیاسی عزاداری را شرح می‌دهد. در پایان کتاب با مقایسه‌ای میان عزاداری سنتی و جدید، نقش عزاداری در احیای جامعه تبیین شده است.
41. قیام جاودانه (سخنی چند پیرامون «عاشورا» و آفاق آن)
حکیمی، محمدرضا، تهران، دفتر نشر فرهنگی اسلامی، چاپ دوم، 1377، 232 ص.
«قیام جاودانه» مروری است بر جنبه‌های گوناگون قیام سیدالشهدا، تأثیرات عمیق عاشورا بر نگرش‌های انسانی و مقوله عدالت، از عمده‌ترین رهیافت‌های این قیام به شمار می‌آید که مؤلف با تکیه بر آن به تجزیه و تحلیل «عاشورا و حکومت‌ها»، «دین مردمی»، «اسلام و مردم» و «طاغوت‌زدایی» می‌پردازد.
42. قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ پنجم، 1376، 111 ص.
«قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی» عنوان دفتر سوم از مجموعه تبیان است و دربرگیرنده سخنان بزرگ‌مردی است که در اقتدار به سالار شهیدان، خود اسوه‌ای کامل بود. مردی که در شب سیاه ستم، مشعل فروزان شهادت برگرفت، بیرق‌های قیام برافراشت، ننگ سکوت و ذلت از دامن مطهر طلایه‌داران تشیع سرخ حسینی زدود و دگرباره شعار «احدی الحسنین» و «پیروزی خون بر شمشیر» را در عصر حاکمیت آهن و فولاد، به مستضعفان و پابرهنگان زمین آموخت و سرانجام نیز به همت دستانی که زنجیرهای عزا را قرن‌ها بر زمین ننهاده و عشق عاشورا و یاد حادثه خونین کربلا را نسل اندر نسل با اشک و خون و صداقت در سینه‌ها نگه داشته بودند، حکومت یزید زمانه را سرنگون ساخت، یادش همیشه در خاطره‌ها زنده باد که همواره بر این حقیقت گواهی می‌داد که: ما هر چه داریم از محرم و عاشورا داریم.
عناوین ذیل، مباحث اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند.
بخش اول: سه سخنرانی در باب محرم و عاشورا
بخش دوم: (مجموعه موضوعی)؛ محرم دیباچه سرخ شهادت، علل و عوامل قیام عاشورا، اهداف قیام عاشورا، انتخاب آگاهانه شهدای کربلا، نتایج و آثار قیام اباعبدالله (ع)، قیام عاشورا اسوه آزادگان، فلسفه عزاداری و روضه‌خوانی، اهمیت و نقش عزاداری در احیای اسلام و مکتب سیدالشهدا، نقش عزاداری در حفظ ملت و کشور، بزرگداشت قیام عاشورا از شعائر الهی است، توصیه به خطبا و نوحه‌سرایان و عزاداران.
43. قیام حسینی
جعفری بافقی، حسن، قم، نشر روح، چاپ اول، 1377، 144 ص.
این اثر با تقریض مرحوم آیت‌الله صالحی مازندرانی آغاز شده است. کوششی است که با استفاده از آیات قرآن و تفسیر، بیانات انبیا و اوصیا، فقها، محدثان، عرفا و نیز دیدگاه دانشمندان و مورخان و... به بررسی ابعاد مختلف قیام حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و دیدگاه گوناگون درباره آن پرداخته است. کتاب در قالب چهارده درس تنظیم گشته که برخی عناوین آن عبارت‌اند از: تفسیر قیام، ویژگی‌های قیام حسینی، انبیاء و قیام، قیام در بیان پیشوایان معصوم (ع)، عرفان و قیام، فقه و قیام، مبانی فقهی قیام، احکام فقهی قیام، احادیث و روایات درباره قیام، مبانی قیام حضرت سیدالشهدا (ع)، قیام و دیدگاه دانشمندان جهان «شهاب‌الدین سید محمد آلوسی، محمدعلی جناح، مهاتما گاندی، لیاقت علیخان، پورشوتامداس توندون، چارلز دیکنس، توماس کارلایل، پروفسور ادوارد براوان، فرد ریک جمس، ل. م. بوید، ماربین فیلسوف آلمانی، جرجی زیدان»، قیام و مبانی عقلایی، سیاست قیام، تاریخ‌نگاری قیام و فتاوا و دیدگاه‌های مختلف اهل سنت.
44. گسترش نهضت حسینی
باهنر، محمدجواد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1377، 152 ص.
مباحث این کتاب برگرفته از پنج جلسه سخنرانی دکتر باهنر در ایام محرم و صفر سال‌های 1349 و 1350 هجری شمسی است که طی آن علل و چگونگی گسترش نهضت امام حسین (ع) در تاریخ اسلام به اجمال بررسی و تبیین شده است. از جمله موضوعات کتاب عبارت‌اند از: گسترش قیام‌های برگرفته از نهضت امام حسین (ع) موج حماسی و عاطفی نهضت حسینی در طول تاریخ، نقش امام سجاد (ع) در گسترش نهضت حسینی، اصل تعمیم و گسترش در اسلام و عناصر نهضت حسینی در زندگی امام حسن (ع) و امام کاظم (ع).
45. مجموعه مقالات اولین کنگره بین‌المللی امام خمینی (ره ) و فرهنگ عاشورا، (دفتر اول-سوم)
تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ اول، 1374-1375، 433+413 ص.
کتاب حاضر شامل مجموعه مقالات اولین کنگره بین‌المللی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورا است که به اهتمام مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی در سال 1374 برگزار شد. نویسندگان مقالات از دانشوران و نخبگان حوزه و دانشگاه و با گرایش‌های فکری متفاوت هستند که با نگرشی جدید به قیام امام حسین (ع) و علل و زمینه‌ها، دستاوردها، آثار و ارزش‌های عاشورا از دیدگاه امام خمینی و... پرداخته شده است.
عناوین و نویسندگان مقالات دفتر اول عبارت‌اند از:
- اصول تحلیل حادثه بزرگ قیام امام حسین (ع) (علامه محمدتقی جعفری)
- حماسه حسینی و ظهور حقیقت آدمی (مصطفی دل‌شاد تهرانی)
- پژوهشی درباره یک شعار معروف «ان الحیوه عقیده و جهاد» (عنایت‌الله مجیدی)
- تأثیر فرهنگ عاشورا و نمودهای عینی آن در اندیشه و زندگانی امام خمینی (س) (حسین رزمجو)
- ادبیات عاشورا در دوره حضور امامان (ع) (260-61 هـ.ق) (افتخارزاده)
- سنت احیاگری؛ روش‌های پاسداری از حماسه عاشورا و فرهنگ آن در تاریخ فرهنگ اسلامی (جواد محدثی)
- انقلاب اسلامی و نهضت حسینی (محمد واعظ‌زاده خراسانی)
- قرآن و حماسه خونین کربلا (محمدباقر بهبودی)
- مقایسه بین مفهوم شهادت در مسیحیت و اسلام (ابوالفضل عزتی)
- تربیت یافتگان فرهنگ عاشورا (مهتاب رضاپور)
- تأثیر فرهنگ عاشورا بر هنرهای نمایشی ایران (یعقوب علی برجی)
- عاشورا قبل از اسلام و حادثه کربلا (رضا استادی)
- بررسی دیدگاه اجتماعی امام خمینی (ره) درباره نهضت عاشورا و جایگاه آن در اندیشه ایشان درباره تغییر جامعه (غلامرضا صدیق اورعی)
- بازتاب فرهنگ عاشورا در اندیشه و رفتار سیاسی امام خمینی (ره) با تکیه بر بررسی مردم و نخبگان در دو حرکت (زهرا رهنورد)
- با عاشورا (احمد آکوچکیان)
- قیام جاودانه (محمدرضا حکیمی)
- امام خمینی (س) و احیاء نگرش سیاسی به عاشورا (محمد سروش)
- عاشورا، راه‌گشای تشیع (سید جعفر شهیدی)
- تطبیق قیام امام حسین (ع) با موازین فقهی (نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی)
- پویایی جامعه و دگرگونی در گفتمان عاشورا (سید هاشم آقاجری).
دفتر دوم:
- عاشورا در فقه، ارزیابی دیدگاه فقهی امام خمینی و دیگر فقیهان درباره قیام سیدالشهدا (سیدضیاء مرتضوی)
- پیام‌ها و دستاوردهای عاشورا و جنبش‌های حق‌طلبانه و اصلاحی الهام گرفته از آن در تاریخ اسلام (سید محمد مهدی جعفری)
- عدالت میراث متروک انبیاء در حکومت اموی (غلامحسین زرگرنژاد)
- عرفان متعالی امام خمینی (س)، پرتوی از عرفان حسینی (عباس ایزدپناه)
- کربلا، از برداشت معنوی تا برداشت سیاسی (رسول جعفریان)
- حسین بن علی (ع) در آیینه شعر (سید علیرضا حجازی)
- حسین وارث و پوینده راه انبیا؛ عرضه قیام حسینی به قرآن (عبدالعلی بازرگان)
- تعبیر ایدئولوژیک از عاشورا (علیرضا علوی تبار)
- فلسفه تکرار مراسم عزاداری عاشورا (محمدابراهیم جناتی)
- تکلیف‌گرایی در نهضت حسینی و نهضت خمینی (کاظم قاضی‌زاده)
- نقش نهضت عاشورا در شکل‌گیری و تداوم انقلاب اسلامی ایران (جمیله کدیور)
- امام خمینی میراث‌دار فتوت حسین (همایون همتی)، سیر مقتل‌نگاری (محمدجواد صاحبی)
- اسلام ناب در صحرای سرخ کربلا (پرویز خرسند)
- پیام‌ها و دستاوردهای نهضت عاشورا (محمدمحمدی اشتهاردی)
- ریشه‌های تاریخی و زمینه‌های اعتقادی نهضت عاشورا (مهدی پیشوائی)
- تأثیر فرهنگ و هنر عاشورا بر هنر و ادبیات فارسی (احمد احمدی بیرجندی)
- نقش عاشورا در شکل‌گیری انقلاب اسلامی (عبدالمجید معادی‌خواه)
- نهضت عاشورا و دفاع مقدس (محمدرضا سنگری)
- تأثیر فرهنگ عاشورا و نمودهای عینی آن در اندیشه و زندگانی امام خمینی (ره) (لطفعلی لطیفی پاکده)
- اصول فرهنگ و تعالیم عاشورا (هاشم هاشم‌زاده هریسی).
دفتر سوم:
- نهضت عاشورا از نگاه اهل سنت (عبدالکریم عبداللهی)
- فرهنگ عاشورا (رجبعلی مظلومی)
- نگاهی به عزاداری‌های حسینی (سید محمدعلی ایازی)
- تأملی چند پیرامون گزارش حادثه کربلا در منابع مورخان اهل سنت (اصغر قائدان)
- امام حسین به روایت ابن عساکر (علیرضا ذکاوتی قراگزلو)
- ملاحظاتی پیرامون تفهیم و انتقال پیام عاشورا (حاتم قادری)
- مقتل‌نگاری در آیینه تاریخ (محمود یزدی مطلق)
- فرهنگ عاشورا، سیاست عملی و سیاست بین‌الملل (مرتضی اسعدی)
- فرهنگ عاشورا در سیره و آثار اهل بیت معصومین (ع) (علی نظری منفرد)
- نهضت عاشورا در نگاه نوگرایان شیعه و سنی (محمد حکیم‌پور)
- عاشورا، مثل اعلای ابتلا، انتخاب و ایثار در فلسفه وجودی انسان (مهدی ده‌باشی)
- امامان شیعه و نهضت عاشورا (سید احمد خاتمی)
- نگاهی و نقدی گذرا بر مدایح و مراثی اهل بیت و اشعار عاشورایی و تأثیر اندیشه‌های امام خمینی (ره) در هنر و ادبیات انقلاب اسلامی (ابوالفضل فیروزی)
- نقش حضرت زینب (س) در بقای نهضت کربلا (زهرا اباذری)
- مبانی اعتقادی و زمینه‌های اجتماعی-سیاسی نهضت عاشورا (سید عطاءالله مهاجرانی)
- نسبت عاشورا با بعثت (مقصود فراست‌خواه)، تحلیلی تطبیقی از قیام امام حسین (ع) و قیام امام خمینی (ره) (غلام حمید ابراهیم بای سلامی)،
- بررسی سیر تکوینی مضمون و اندیشه تشبیه در تعزیه (سید مصطفی مختاباد)
- نهضت و رهبری امام و جایگاه عاشورا در این میان (علی رضائیان)
- انگیزه و دستاوردهای قیام امام حسین (ع) از دیدگاه امام خمینی (ره) (علی ربانی گلپایگانی)
- مدیریت عاشورایی برترین الگوی مدیریت توسعه (سلیمان خاکبان)
- زمینه‌های اعتقادی، سیاسی و اجتماعی در نهضت عاشورا (محمد صادق نجمی)
- نقش نهضت عاشورا و تعالیم عاشورایی امام خمینی (ره) (محمد اسماعیل خدادادی)
- بررسی جلوه‌های فرهنگ عاشورا در متون زیارات شیعی (هادی وکیلی)
- نهضت عاشورا و ایرانیان (نادیا ناظری و شهریار یاسینی).
46. نگاهی به حماسه حسینی استاد مطهری
صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، تهران، کویر، چاپ اول، 1379، 460 ص.
این کتاب در نقد کتاب حماسه حسینی نوشته مرتضی مطهری و پاسخ به نسبت‌های وارد از سوی ایشان به کتاب شهید جاوید نگاشته شده است. موضوع حماسه حسینی، تحلیل قیام امام حسین (ع) واقعه عاشورا است. نویسنده با استناد به منابع معتبر و دست اول تاریخی، به دفاع از کتاب خود و پاسخ‌گویی ایرادات شهید مطهری ذیل چهار عنوان زیر پرداخته است: برداشت‌های ابتدایی، تناقضات، اشتباهات تاریخی و اعتماد بر منابع بی‌اعتبار، وی استوار ساختن نظرات و تحلیل‌های علمی و تاریخی بر تحقیق و استدلال و دوری گزیدن از تقلید و عدم اعتماد بر نوشته‌های بی‌اعتبار را پیام اصلی کتاب خود دانسته و بر ضرورت مبارزه با فرهنگ افسانه‌سازی و پرستش موهومات به ویژه در مسائل دینی تأکید ورزیده است.
47. معارف عاشورا (درس‌ها و پیام‌ها)
سعیدی، علی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، 1380، 220 ص.
نوشتار حاضر شرحی است از علل شکل‌گیری حماسه عاشورا و تبیین اهداف و آرمان‌های آن‌که بر اساس سخنان امام حسین (ع) و در قالب «درس و پیام» تدوین یافته است. مباحث کتاب به این قرار است:
- تبیین مرز بین نظام الهی با حکومت خلافتی
- توجه دادن جامعه به نقش رهبری دینی و ویژگی‌های آن
- تبیین نقش و رسالت مردم در نظام دینی، احیاء و تحقق فریضه امر به معروف و نهی از منکر
- آزمون انسان‌ها و تفکیک مؤمنان از مسلمان نمایان
- تقدم دین و حفظ اصول بر مال و جان
- جریان‌شناسی انحراف، حفظ حریم‌ها و قداست‌ها
- تبیین راه و الگوی حق‌گرایی
- الگودهی احیاء و اقامه نماز
- هدف‌گیری ارزشی و تکاملی اصلاحات
- ترسیم الگوی رسالت زن مسلمان
- ترسیم چهره وفاداران به دین و رهبری
- تعیین معیارهای خواص غیر متعهد
- ترسیم چهره زیباترین نوع مرگ.
48. نظریه‌های عاشورا
علیزاده سدرکی، مهدی، قم، پارسایان، چاپ اول، 1378، 63 ص.
این کتاب به بیان علت قیام امام حسین (ع) پرداخته و شامل شش پاسخ است. هر یک از این پاسخ‌ها به عنوان یک نظریه مطرح شده‌اند و برخی آن‌ها با یکدیگر قابل جمع هستند.
- نظریه تعبد: چون خدا به امام حسین (ع) دستور داده بود، آن حضرت قیام کرد؛
- نظریه انقلاب: هدف امام حسین (ع) براندازی حکومت اموی بود؛
- نظریه دفاعی: موضع امام حسین (ع) در همه حال موضعی تدافعی بود؛
- نظریه اصلاح: قیام امام حسین (ع) درهر حال اقدامی اصلاحی بود؛
- نظریه مدیریت: قیام امام حسین (ع) به منظور ارائه الگویی پایدار از جامعه ولائی به رهبری معصوم و برای مقابله با یهودیان بود؛
- نظریه تاریخی: حق و باطل همیشه در طول تاریخ رویاروی هم بوده‌اند و امام حسین (ع) نیز نماد و سمبلی از حق بود که چاره‌ای جز رویارویی با جبهه باطل نداشت
مؤلف از این میان نظریات مطرح شده، به نظریه انقلاب گرایش دارد.
49. نقش ائمه در احیای دین: امام حسین (ع) وصی پیامبر (ص) و شهید احیای دین
عسکری، سید مرتضی، جلد 16، قم، دانشکده اصول دین، چاپ اول، 1379، 198 ص.
این کتاب به صورت توصیفی، ابعاد نهضت و انگیزه‌های قیام امام حسین (ع) را مورد بررسی قرار داده است. ابتدا اوضاع اجتماعی عرب پیش از اسلام و نیز اوضاع اجتماعی مسلمانان پیش از قیام شرح داده شده است. سپس روش ابوبکر و عمر پس از وفات پیامبر (ص) و ماجراهایی از قبیل فدک، سکوت انصار، آغاز نظام طبقاتی در اسلام، چگونگی مقابله معاویه با اسلام و مسأله اطاعت از خلیفه مورد بررسی قرار گرفته است. هم‌چنین علت قیام امام حسین (ع)، عزیمت به کربلا، چگونگی شهادت یاران امام حسین (ع)، اسارت اهل بیت امام حسین (ع) و برخی از حوادث پس از شهادت آن حضرت از جمله سخنرانی امام سجاد (ع) و سخنرانی حضرت زینب (ع) بررسی شده است.
50. واقعه کربلا: نگرشی تحلیلی به زندگانی امام حسین (ع)
عباس محمد عقاد؛ مترجم: مسعود انصاری، تهران، پردیس، چاپ اول، 1380، 176 ص.
در کتاب حاضر، تحلیلی از وقایع کربلا روز عاشورا و اطلاعاتی درباره طبایع مردم عرب به دست می‌دهد، سپس برخی انگیزه‌های دشمنی و رقابت معاویه و یزید با امام حسین (ع) را ذکر می‌کند. در پی آن، ضمن تشریح نوع تربیت و آموزش اموی و هاشمی، مقایسه‌ای میان این دو صورت داده، پیامدهای هر یک را برشمرده است. در بخشی از کتاب نیز، عوامل مهم شکل‌گیری نهضت عاشورا و خروج امام حسین (ع) از مدینه به مکه و کربلا تحلیل شده است. بررسی و تحلیل وقایع شب تاسوعا و روز عاشورا و حوادث پس از آن، مباحث پایانی کتاب است.
.jpg)
من عاشق کربلا هستم بطلب