در سه بخش قبلی این نوشتار به چند مورد از زیارتگاه‌های استان کربلا اشاره کردیم. در ادامه این بخش، به معرفی چند مورد دیگر می‌پردازیم.
1- مزار اسماعیل و ام‌کلثوم، فرزندان عبدالله‌بن‌جعفر طیار
این زیارتگاه، در شش کیلومتری شرق شهر کربلا، در مسیر کربلا ـ بابل و میان نخلستان‌ها، واقع شده و راه دسترسی به آن، خاکی است. ساختمان بقعه، به شکل مربع و به ابعاد 8 × 8 متر و شالوده آن، از آجر و سیمان است و گنبد بزرگی به شکل کلاهخودی به قطر پنج متر و ارتفاع بیش از هشت متر، بالای آن وجود دارد و ساقه آن، با کاشی‌های رنگی، تزیین شده است. زنی متدین از سادات کربلا به نام «ام‌علی»، این کاشی‌ها و انبوهی دیگر از وسائل بقعه را به علت شفا یافتن، به بقعه هدیه کرده است.
بر قبر سید اسماعیل، صندوق چوبی به ابعاد 2 × 2 متر و ارتفاع یک متر قرار دارد و طول و عرض ضریح روی آن نیز 3 × 5/2 متر و ارتفاع آن، سه متر است و درِ ورودی آن آلومینیومی است. در فاصله چند متری از این مرقد، اتاق کوچک دیگری قرار دارد که به قبر ام‌کلثوم، خواهر سید اسماعیل، شهرت دارد. روی این قبر، ضریح دو متری نصب شده که با رنگ سبز، نقاشی شده است.[1]
بر اساس شهرت محلی، سید اسماعیل و ام‌کلثوم، از فرزندان عبدالله‌بن‌جعفر طیار هستند و مادرشان، زینب کبری بوده است که البته انتساب آنان به حضرت زینب، نمی‌تواند صحیح باشد؛ زیرا طبق نقل علمای انساب، مادر اسماعیل‌بن‌عبدالله‌بن‌جعفر طیار، ام‌ولد بوده است. به گفته ابونصر بخاری نیز اسماعیل زاهد را یکی از سه فرزند عبدالله‌بن‌جعفر طیار دانسته که از او نسلی بر جای مانده است. او به دست بنی‌امیه کشته شد و نسل وی بسیار اندک بود و برخی گفته‌اند او، تنها یک دختر داشته است.[2] اما سید ابوالحسین یحیی عقیقی نسابه معتقد است که او، تنها یک فرزند پسر، به نام عبدالله داشته که از او حسین و از حسین، اسماعیل و از او، عبدالله به وجود آمده است. عبیدلی نسابه نیز اسماعیل را جزو فرزندان کم‌نسل عبدالله می‌داند و می‌نویسد مادرش، کنیز بوده است.[3]
ابوالحسن عمری نسابه، تعداد فرزندان عبدالله‌بن‌جعفر طیار را 29 نفر ذکر می‌کند که شامل بیست پسر و نُه دختر، به این نام‌هایند: علی، اسحاق، اسماعیل، معاویه، ابوبکر، عون، یزید، حسن، ابراهیم، محمد، هارون، موسی، یحیی، صالح، عباس، علی‌اصغر، جعفر، عون الاصغر، قثم، عیاض، رقیه کبری، رقیه صغری، لبابه، اسماء، ام‌محمد، ام‌عبدالله، ام‌ابیها، ام‌کلثوم کبری و ام‌کلثوم. او سپس تصریح می‌کند که از زینب کبری، تنها عباس، جعفر، ابراهیم و علی‌اصغر، به دنیا آمده است.[4]
بنابراین، بر فرض صحت دفن اسماعیل‌بن‌عبدالله‌بن‌جعفر طیار در این مکان، او فرزند زینب کبری نیست. البته گزارش دیگری در دست است که «ابومسلم خراسانی» در هرات، او را به شهادت رسانده است. در همین باره نوشته‌اند که اسماعیل، یکی از زاهدان عصر خویش بودکه به دست بنی‌امیه کشته شد. گفته‌اند او در سال 125 ه.ق، در ایام مروان حمار، قیام کرد و بر مناطق جبل، غلبه یافت. سرانجام به دست ابومسلم خراسانی گرفتار شد و در هرات محبوس گشت و همچنان در زندان بود تا اینکه در سال 183 ه.ق وفات یافت.[5]
گویا این نقل قول را که ابن‌عنبه نسابه بیان داشته، درباره عبدالله‌بن‌معاویه‌بن‌عبدالله‌بن‌جعفر طیار است و اسماعیل نیز ابتدا در کوفه، همراه وی بوده و شاید در مکان کنونی، به شهادت رسیده است. به هر حال به نظر می‌رسد که انتساب مکان کنونی به اسماعیل و ام‌کلثوم، فرزندان عبدالله‌بن‌جعفر طیار، خالی از لطف نیست؛ هر چند دلیل قطعی بر دفن آن‌ها در این مکان، یافت نمی‌شود. ضمن اینکه برخلاف شهرت محلی، این دو، از فرزندان حضرت زینب کبری نیستند.
2- مزار امامزاده احمد‌بن‌موسی علیه‌السلام
این زیارتگاه در حدود 24 کیلومتری از تقاطع خیابان جمهوری و خیابان محیط، در شرق کربلا، در جاده کربلا به بابل، قرار دارد که می‌توان از طریق یک جاده خاکی، به آن رسید. ساختمان بقعه، به شکل مربع و به ابعاد تقریبی 5 × 5 متر است و دارای ایوانی در سمت جنوب و گنبدی مخروطی شکل، به ارتفاع نزدیک به سه متر است که با رنگ سبز، نقاشی شده است. ورودی بنا، یک متر از کف صحن ارتفاع دارد و با دو پلکان، به ایوان آن متصل می‌شود. اتاق مرقد، حدود بیست متر مربع مساحت دارد و وسط آن، قبری به چشم می‌خورد که ضریح آهنی سبز رنگی نیز روی آن، نصب شده است.[6]
درباره شخص مدفون در بقعه، اطلاع دقیقی در دست نیست و میان اهالی منطقه، به فرزند امام موسی کاظم علیه‌السلام شهرت دارد که درستی آن، مورد تردید است. بسیاری از منابع، مدفن احمد‌بن‌موسی علیه‌السلام را در شیراز می‌دانند که به شاهچراغ، مشهور است. برخی نیز به استناد کتبِ انساب، قبر وی را در اسفراینِ خراسان نوشته‌اند.[7] بدون تردید، احمد‌بن‌امام موسی کاظم علیه‌السلام، در این مکان، مدفون نیست. ممکن است این زیارتگاه، مدفن یکی از نوادگان امام هفتم باشد که تشابه اسمی و نسبی وی با احمد‌بن‌موسی علیه‌السلام، سبب اشتباه در انتساب این مزار به وی شده است.
3- مزار امامزاده اخرس‌بن‌موسی علیه‌السلام
این زیارتگاه، در منطقه معروف به «الاُبیتر» در حومه شهر کربلا و در سه کیلومتری روستای ابراهیمیه، قرار دارد و از مناطق تابع «غاضریات» است که در جاده کشاورزی روستایی واقع شده است و تا مرکز استان کربلا دوازده کیلومتر فاصله دارد.
بنای بقعه، پیش‌تر به شکل مربع و آباد و پر از زائر بود و گرداگرد آن، صحن کوچکی قرار داشت که به مرور زمان ویران شد. می‌گویند این مکان، پیش از این، باغی از املاک خاندان کمونه بود و در گذشته، به نام «شکاره الامام»، به معنای موقوفات قبر امام، معروف بوده است. بازسازی بقعه به هزینه خادم آن، حمزه سلطان و برخی از ساکنان اطراف، صورت گرفته است.
ساختمان کنونی بقعه، مربع شکل و ابعاد هر ضلع آن، یازده متر و ارتفاع آن، چهار متر است. بالای مرقد، گنبدی مخروطی شکل، به ارتفاع تقریبی، چهار متر قرار دارد و روزنه‌ای در ساقه آن، قرار داده شده است. وسط اتاق، ضریح فلزی به رنگ سفید و به ابعاد 3 × 65/1 متر و به ارتفاع دو متر، از مرقد محافظت می‌کند.
دور بقعه، درختان نخل و دیگر درختان، زینت‌بخش است و فضای مناسبی را برای استراحت زائران، پدید آورده است.
نسب شریف شخص مدفون در بقعه، این‌گونه است: محمد‌بن‌ابی‌الفتح اخرس‌بن‌ابی‌محمد‌بن‌ابی‌ابراهیم‌بن‌ابی‌الغنائمبن عبدالله‌بن‌علی‌بن‌الحسن برکه‌بن‌ابی‌الطیب احمد الاکبر‌بن‌ابی‌علی حسن‌بن‌محمد الحائری‌بن‌ابراهیم المجاب‌بن‌محمد العابد‌بن‌امام موسی کاظم علیه‌السلام. وی از سادات بزرگوار بود که در حومه شهر کربلا سکونت داشت و خاندان سادات آل خَرسان که در نجف اشرف و سایر سرزمین‌ها سکونت دارند، از نوادگان وی هستند.
سید جعفر اعرجی، ضمن اشاره به نسب شریف وی، می‌نویسد: شجره‌نامه‌ای خطی، از برخی بزرگان نسب، به دستم آمد که ذیل نام ابوالفتح اخرس، «محمد» و ذیل ابی‌محمد «حسن» و ذیل ابی‌ابراهیم «محمد» و ذیل ابوالفتیان، «محمد» نوشته شده بود.[8] از جمله نوادگان محمد‌بن‌ابی‌الفتح اخرس، سید شمس‌الدین محمد‌بن‌احمد‌بن‌علی‌بن‌محمد‌بن‌اخرس است که به عنوان فقیه، از او یاد می‌شود.
با توجه به شهرت بالای این خاندان در نجف و کربلا و درعراق، در قرن نهم هجری، شخصی خود را از نسل احمد‌بن‌علی‌بن‌محمد‌بن‌اخرس، معرفی کرد که علامه نسابه‌بن‌عنبه، ادعای او را باطل دانست.[9]
برخی به استناد نوشته ضامن‌بن‌شدقم، حسن برکه را فرزند ابوالحسن معصوم ابن ابی‌الطیب احمد می‌دانند که به یقین، اشتباهی در انتساب برادرزاده وی، صورت گرفته است. آل خرسان، یکی از خاندان‌های محترم و جلیل‌القدر عراق است که از میان آنان، شخصیت‌های برازنده علمی، فقهی، ادبی و سیاسی برخاسته‌اند. این خاندان، چند قرن، افتخار کلیدداری حرم امیرمؤمنان علیه‌السلام را دارند.[10]
ادامه دارد ...
برای مطالعه قسمت اول اینجا، قسمت دوم اینجا و قسمت سوم اینجا را کلیک کنید.
