استان کربلا از سمت جنوب، به استان نجف، از سمت شرق، به استان بابل و از سمت شمال و غرب، به استان انبار محدود می‌گردد. مرکز این استان، شهر مقدس کربلاست. از دیگر شهرهای آن، می‌توان به «عین التمر» اشاره کرد. شهر کربلا، در غرب رودخانه فرات، بر کناره صحرا و میان یک دشت آبرفتی، واقع است و آب و هوای بیابانی گرمی دارد.
درباره وجه تسمیه شهر کربلا، نظرات مختلفی وجود دارد؛ برخی نام کربلا را صورت تغییر یافته و فشرده شده واژه بابلی «کور بابل» دانسته‌اند که از دو کلمه «کور» و «بابل»، تشکیل شده است. برخی نیز آن را برگرفته از واژه آرامی «کرب ایلو»، به معنای پرستشگاه یا حرم خداوند دانسته‌اند. «یاقوت حموی» نیز واژه کربلا را کلمه عربی و دارای معانی عربی می‌داند. برای کربلا، نام‌های دیگری نیز ذکر کرده‌اند که از آن جمله می‌توان به حائر یا حیر، طف، نینوا، غاضریه و عقر اشاره کرد. استان کربلا به جز اماکن مقدسه که برای همگان شناخته شده است، زیارتگاه‌های دیگری نیز دارد که نوشتار حاضر در چندین بخش به معرفی آن‌ها خواهد پرداخت.
1- مقام امام علی (ع)
در تعدادی از منابع تاریخی، روایات گوناگونی نقل شده است که بر‌اساس آن، وقتی امام علی (ع) در مسیر خود به سمت صفین یا در مسیر بازگشت خود از آن‌جا، به دشت کربلا رسید، واقعه عاشورا را پیش‌گویی کرد. از جمله نصر‌بن‌مزاحم، به سند خود از حسن‌بن‌کثیر، از پدرش نقل کرده است که گفت:
زمانی که امام علی (ع) به کربلا رسید، در آن توقف نمود. به ایشان گفتند: «اینجا کربلاست». امام فرمود: «ذات کرب و بلاء». سپس با دست خود به نقطه‌ای اشاره کرد و گفت: «ها هنا موضع رحالهم ومُناخ رکابهم». سپس به نقطه دیگری اشاره کرد و فرمود: «ها هنا مهراق دمائهم».[1]
او هم‌چنین از هرثمه‌بن‌سلیم روایت کرده است که در مسیر جنگ صفین، با امیرمؤمنان (ع) به کربلا رسیدیم. پس از آن‌که به امامت ایشان نماز خواندیم، امام (ع) خاک کربلا را بویید و گفت: «واهاً لک ایتها التربه، لیحشرن منک قومٌ یدخلون الجنه بغیر حساب».[2]
سلمان آل‌طعمه اشاره کرده است که در بازار سراجین (به موازات خیابان علی‌اکبر)، مقامی منسوب به امام علی (ع) وجود داشته است که محل توقف و نماز خواندن ایشان همراه با لشکر خود، در مسیر بازگشت از یکی از جنگ‌هایشان، به شمار آمده است.
شیخ صدوق نیز در امالی خود، روایت مفصلی را از ابن‌عباس نقل کرده است که بر اساس آن، زمانی که آن‌ها در مسیر جنگ صفین به همراهی امام علی (ع) به منطقه نینوا رسیدند، امام (ع) رؤیای خود را درباره شهادت امام حسین (ع) در کربلا، برای ابن‌عباس شرح داد و بسیار گریست.[3] شبیه این روایات، در تعداد دیگری از منابع شیعه، از جمله ارشاد شیخ مفید[4] و الهدایه حسین‌بن‌حمدان خصیبی[5] نیز نقل شده است.
سلمان آل‌طعمه اشاره کرده است که در بازار سراجین (به موازات خیابان علی‌اکبر)، مقامی منسوب به امام علی (ع) وجود داشته است که محل توقف و نماز خواندن ایشان همراه با لشکر خود، در مسیر بازگشت از یکی از جنگ‌هایشان، به شمار آمده است.[6] عامر الکربلائی نیز به وجود این مقام، اشاره کرده است.[7] اما نگارنده این سطور، از وضعیت فعلی این مقام، اطلاعی به دست نیاورد.
2- مقام گفت‌وگوی امام حسین (ع) با عمر‌بن‌سعد
این مقام در نیمه پایانی بازار بزرگ، در محله باب السلالمه، در فاصله حدود 240 متری شمال حرم مطهر امام حسین (ع)، قرار دارد و گفته می‌شود محل دیدار امام حسین (ع) با عمرسعد، پیش از شروع جنگ، بوده است.
این مقام در سال 1113 ه.ق، ساخته شده و در سال‌های 1352 و 1378 ه.ق و به تازگی در سال 2003 م، بازسازی شده است.[8] روی دیوار مقام، یک پنجره مشبک برای زیارت زائران، نصب شده است.
3- مقام امام جعفر صادق (ع)
این مقام، نزدیک رود فرات در شمال کربلا، در فاصله حدود یک کیلومتری حرم امام حسین (ع) قرار دارد و محل اقامت امام جعفر صادق (ع)، در زمان زیارت قبر جدشان سیدالشهدا (ع) در کربلا، دانسته شده است. این مقام به دست یکی از صوفیان بکتاشی، به نام جهان‌ده، متخلص به کلامی، در سده دهم هجری ساخته شد.[9]
در گذشته، بر فراز آن گنبدی کاشی‌کاری وجود داشت و اطراف آن را باغ‌های میوه فراگرفته بود. پس از قیام شیعیان عراق در ماه شعبان سال 1411 ه.ق، رژیم بعثی عراق، این مقام را به طور کامل ویران کرد. اما در سال 1994 م، یکی از اهالی منطقه، پایه‌های ساختمان کنونی مقام را بنا کرد.[10]
مقام حضرت مهدی (ع) که از مهم‌ترین مقام‌های زیارتی کربلا به شمار می‌آید، در محله باب السلالمه، در شمال کربلا، سمت چپ رودخانه حسینیه، قرار دارد. درباره پیشینه و زمان ساخت این مقام، اطلاع دقیقی در دست نیست. بنا به قولی، یکی از علما در خواب، حضرت مهدی (ع) را در حال نماز خواندن در این مکان دیده است که البته برای این قول، سند معتبری وجود ندارد.
پس از سقوط رژیم بعثی، در چند سال اخیر، کار تکمیل و توسعه ساختمان، از سر گرفته شده است.
4- مقام امام موسی کاظم (ع)
این مقام، داخل کوچه‌ای در شمال غربی حرم مطهر حضرت ابوالفضل (ع) قرار دارد و به صورت یک پنجره فلزی سبز رنگ بر دیوار یک خانه مسکونی است که اطراف آن، کاشی‌کاری شده است.
5- مقام حضرت مهدی (ع)
این مقام که از مهم‌ترین مقام‌های زیارتی کربلا به شمار می‌آید، در محله باب السلالمه، در شمال کربلا، سمت چپ رودخانه حسینیه، قرار دارد. درباره پیشینه و زمان ساخت این مقام، اطلاع دقیقی در دست نیست. بنا به قولی، یکی از علما در خواب، حضرت مهدی (ع) را در حال نماز خواندن در این مکان دیده است که البته برای این قول، سند معتبری وجود ندارد.
گویا این مقام، زیارتگاه جدیدی است که در آغاز، به صورت یک اتاق کوچک گلی بوده است. اما در سال 1347 ه.ق، توسعه یافته و بخش‌هایی از آن نیز در سال‌های 1378 و 1391 ه.ق، بازسازی شده است.
این مقام در دوره رژیم بعثی، پس از قیام سال 1411 ه.ق، خراب شد. از این رو یکی از تاجران بزرگ کربلا، در سال 1414 ه.ق، آن را بازسازی نمود.[11]
بنای زیارتگاه، دارای نمایی از سنگ مرمر، سه ورودی و یک گنبد کاشی‌کاری شده، به ارتفاع هفده متر از سطح زمین است. بخش‌هایی از بنا نیز با الواح کاشی، تزیین یافته و بر محراب بنا، پنجره‌ای برنزی به طول و عرض 5/2 × 5/1 متر، نصب شده است.
ادامه دارد...
