مسلم بن عقیل مخفیانه به همراه سه نفر از کسانی که نامه‌های سران قبایل کوفه را برای امام آورده بودند، در مورخه 15 رمضان سال 59 هجری قمری از مکه عازم کوفه شدند و در بین راه به مدینه رفته و قبر پیامبر را زیارت کرده و نماز خوانده و با اقربای خود در آن شهر وداع نموده و با اجیر گرفتن دو نفر به‌عنوان راهنما عازم کوفه شدند.[1]

 

عدم همراهی فرزندان مسلم

در هیچ‌یک از مقاتل و منابع تاریخی معتبر همراهی فرزندان مسلم منعکس نشده است و همچنین در ماجرای شهادت مسلم بن عقیل هیچ مورخی به این امر اشاره نمی‌کند. از طرف دیگر مسلم از طرف امام مأمور می‌شود که به‌طور مخفیانه و دور از چشم دشمنان به این مأموریت برود که بردن کودک نابالغ در ظاهر خلاف این دستور بوده و یا اینکه خود مسلم برای اینکه از راه‌های مخفی به کوفه برود و دشمن مطلع نشود، از مدینه دو راهنما اجیر می‌کند که راه را برای مسلم نشان دهند، و در این موقعیت حساس همراه بودن دو کودک و کسی چون مسلم بن عقیل که دارای هوش و ذکاوت و بینش سیاسی بود، دست به چنین اقدامی نمی‌زد؛ بلکه این ادعا را عده‌ای گزارش کرده‌اند که به صحت و سقم گزارش زیاد اهمیت نداده و نوشته آنها فاقد سند معتبر است.

در منابع آمده که فقط دو همراهی که از مدینه اجیر شده بودند، راه را گم کردند و در مقابل عطش نتوانستند دوام بیاورند و مسلم و همراهان دیگر با سختی و مشقت نجات یافتند.[2]

در آغاز نقل صدوق (ره) آمده {بعد از کشته شدن حسین (ع) دو پسر خردسال به اسیری گرفته شدند که آن‌ها را نزد عبیدالله بُردند} حال سؤال در اینجاست که آیا این دو فرزند خردسال به همراه همه‌ی اسرای کربلا وارد کوفه شدند یا خیر؟ ظاهر عبارات صدوق (ره) این‌گونه است که این دو نفر جداگانه به اسارت سپاهیان عبیدالله درآمده‌اند؛ که این مطلب اگر صحیح باشد، چرا در نقل‌های منابع متقدم اثری از این واقعه مشاهده نمی‌شود، شاید بعضی قائل شوند که این دو خردسال به همراه مسلم به کوفه آمده‌اند. لکن این گمان صحیح نیست زیرا ما در مباحث قبل گفتیم که مسلم یا به‌تنهایی وارد کوفه شده و یا احتمالاً با قیس بن مسهر، عماره بن عبدالله و عبدالرحمن بن عبدالله به این شهر وارد گردیده .

 

حضور فرزندان مسلم در کربلا

از آنچه در منابع معتبر آمده است مشخص می شود همه فرزندان مسلم که چهار پسر و یک دختر بودند ، با کاروان امام حسین (ع)  همراه شده اند.

 

شهادت دو پسر مسلم در کربلا

و دو نفر از این پسران در رکاب دایی خود، امام حسین (ع) به نام‌های عبدالله بن مسلم و محمد بن مسلم شهید می‌شوند.[3] و دختر مسلم هم همراه اسرای کربلا بوده، همراه مادرش رقیه دختر امام علی (ع) اسیر می‌شوند.

 

شهادت دو پسر دیگر مسلم پس از واقعه کربلا

اما دو برادر دیگر به اعتقاد مورخین و علما، که سر سلسله این گروه شیخ صدوق، رئیس محدثین شیعه است و به تبع او علامه مجلسی[4] در بحار و شیخ عباس قمی در منتهی الامال[5] و نفس المهموم[6] و... بعد از شهادت امام (ع) توسط لشکر عبیدالله بن زیاد، اسیر می‌شوند و آنها را نزد عبیدالله می‌برند و او دستور می‌دهد که این کودکان را زندانی کنند، و در تغذیه (آب و نان) آنها سخت‌گیری کنند، تا آنها تلف شوند. این دو کودک با سختی و مشقت فراوان روزها را سپری کردند تا اینکه یک سال از ماجرا گذشت. یکی از آنها به دیگری گفت: مدتی است ما در زندانیم و عمر ما تباه می‌شود؛ وقتی شیخ (زندانبان) آمد، نسب خود را به او بگوییم (گویا زندانبان با آنها به مهربانی رفتار می‌کرد)، شاید نسبت به ما دلسوزی کند؛ شب که زندانبان نان و آب آورد، برادر کوچک‌تر از شیخ درباره پیامبر (ص) و علی (ع) و جعفر طیار و مسلم بن عقیل سؤال کرد و شیخ نام همه را با احترام یاد کرد و به رسالت پیامبر (ص) و ولایت علی (ع) شهادت داد و روشن شد که از محبان اهل‌بیت (ع) است. در این موقع برادران، خود را معرفی می‌کنند، و می‌گویند که دو فرزند مسلم بن عقیل هستند و مدت یک سال است که در این زندان به سر می‌برند و از خانواده خود هیچ اطلاعی ندارند. زندانبان وقتی همه قضایا را فهمید، کمک کرد تا آن دو طفل از زندان فرار کنند، و آنها فرار کرده، بعد از طی مسافتی جهت استراحت به پیرزنی پناه می‌برند، و شب را در منزل او بیتوته می‌کنند؛ ولی داماد این زن از کینه‌توزان و دشمنان اهل‌بیت (ع) بوده، وقتی که شب به منزل می‌آید و از قضیه حضور فرزندان در خانه باخبر می‌شود، آنها را دستگیر و در سحرگاه در کنار فرات با سنگدلی به شهادت می‌رساند.[7]

 

 

نقل شده است مسلم  سه فرزند به نام‌های مسلم، عبدالعزیز و عبدالله را برای مسلم بن عقیل (ع) آورده است،[8] عبدالله و علی که مادرشان رقیه دختر امیرالمؤمنین (ع) بوده، مسلم بن مسلم که مادرش از طایفه بنی عامر بن صعصعه، عبدالله که مادرش کنیز بوده و محمد را برای مسلم ضبط کرده است.[9] حمیده دختر مسلم بن عقیل را مادر محمد بن عبدالله بن محمد بن عقیل دانسته و نامی از فرزندان دیگر مسلم به میان نمی‌آورد.[10] نسل مسلم را از عبدالله بن محمد ذکر نموده و یعنی از متأخرین برای محمد و علی لقب «درج» را آورده‌اند؛[11] که عبدالله بن مسلم بن عقیل در واقعه‌ی عاشورا در رکاب حسین بن علی (ع) به شهادت رسیده است[12]. بعضی از محققان نام این دو فرزند شهید مسلم را ابراهیم و محمد آورده و در باب اینکه این دو فرزند آنچه کسی هستند می‌نویسد: اختلاف در موضوع ابراهیم و برادرش محمد از چند جهت است: اوّل آنکه آیا این دو نفر فرزندان مسلم بن عقیل‌اند چنانچه صدوق در امالی ذکر کرده و مشهور در السنه هم همین است یا اینکه فرزندان عبدالله بن جعفرند یا فرزندان خود جعفرند یا فرزندان عقیل‌اند.[13] با توجه به اینکه در کتب انساب و تواریخ معتبر برای جناب مسلم فرزندی به نام ابراهیم ضبط نشده به‌احتمال شاید بتوان گفت شخصیت دوّم عبدالله ثانی بوده نه ابراهیم، هرچند در این باب محمد بن یوسف کنجی در کفایه الطالب آورده است که: این دو فرزندان جعفرند، ولی این سخن دلیل تاریخی ندارد و فرزند بلا واسطه جعفر بن ابیطالب تا وقعه طف اگر بودند بایستی مردی کهن‌سال بوده باشد، مثل خود عبدالله بن جعفر، مضافاً بر این‌که اسامی فرزندان جعفر محفوظ بوده و فرزندان بلا واسطه‌ی عقیل نیز به نام و نشان در تاریخ نامشان برده شده است.[14]

 

در میان نقل‌ها و اخبار گوناگون واردشده در این موضوع، تنها صدوق (ره) است که نامی از این دو خردسال به میان آورده است، هرچند تعظیم و احترام به مقام و بارگاه این دو شهید به دلیل شهرت در آن لازم و واجب هست.

با توجه به اینکه شیخ صدوق از بزرگان شیعه است و رُوات مورد اطمینان می‌باشد و روایت را با سند نقل می‌کند، می‌توان گفت که طفلان مسلم همراه مسلم به کوفه نرفتند، چنانچه هیچ اشاره‌ای به این امر در منابع معتبر نشده؛ بلکه این دو بزرگوار همراه کاروان کربلا بودند و بعد از شهادت امام در اثر هجوم کوفیان به خیمه‌گاه امام (ع) ،اسیرشدند و  این سرنوشت برایشان رقم خورد.