کرب و بلا؛ مهدی زنگنه؛ شاعر آئینی به نقد و بررسی وضعیت اشعار آئینی و مذهبی در کشور و کوارد استفاده در مجالس و محافل دینی و به ویژه عزاداری پرداخت و گفت: نام شعری را که درباره اهل بیت عصمت و طهارت (ع) سروده می‌شود، چندان مناسب نیست که شعر آئینی بنامیم چرا که به خصوص در ایران آئین‌هایی وجود دارند که ریشه در اعتقادات دینی و مذهبی ما ندارند اما ما آنها را نیز برپا داشته و محترم می‌شماریم.
وی ادامه داد: براین اساس بهتر است این حوزه شعر را اشعار دینی اطلاق کنیم که شاخه‌های گوناگونی نیز دارد که از آن جمله می‌توان شعر توحیدی، اعتراض، هیئتی و حتی انقلابی را نیز برشمرد و شاعر این حوزه وقتی می‌خواهد شعری بسراید در وهله نخست باید مبانی فکری، اصول و اعتقادات صحیحی داشته باشد و با مطالعه و تحقیق این مبانی فکری را مستحکم کند و در مرحله بعد باید نسبت به ادبیات این حوزه شناخت کسب کرده و به عصمت واژگان نیز آگاه باشد.
زنگنه تصریح کرد: همین شاعر زمانی که بخواهد درباره معصومین (ع) شعری بسراید علاوه بر آنکه باید معصوم را بشناسد باید دوره‌های فکری امام شناسی را نیز طی کرده باشد تا بتواند در انتخاب واژگان، واژگان معصوم را برگزیند زیرا شاعر دینی اجازه ندارد هر واژه‌ای را که در ادبیات روزمره مردم استفاده می‌شود، به این حوزه وارد کند.
وی افزود: همانطور که اشاره شد یکی از شاخه‌های مهم اشعار دینی، شعر هیأت است که زیر مجموعه شعر دینی و آئینی قرار می‌گیرد و از جهت محتوا، این شعر نیز دینی و مذهبی است که در هیئات مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد و باید گفت که شعر هیأت یکی از سخت‌ترین شاخه‌های اشعار آئینی است چرا که شعر هیأت باید برای مردم و در هیئات خوانده شود. بر این اساس لازم است شاعران زیر ساخت‌های اعتقادی صحیحی داشته باشند تا به این وسیله شعر هیأت عام‌پسند، اثرگذار و مورد توجه مردم قرار گیرد.
این شاعر آئینی گفت: شاعر در ادبیات هیأت با مخاطب عام مواجه است پس باید به گونه‌ای شعر بسراید که مداح بالای منبر و چهارپایه که آن شعر را می‌خواند عموم مردم در هر سطحی که باشند آن مفاهیم را بفهمند و این یکی از سختی‌های ادبیات هیأت به شمار می‌رود. بنابراین شاعر هیأت باید برای عام و عموم مردم شعر تولید کند یا به صورت صحیح باید عامیانه سخن بگوید. اما عوامانه سخن نگوید که البته متأسفانه در بسیاری از مواقع شاعر در ورطه عوام‌زدگی گرفتار می‌شود.
وی شناخت کامل شاعر از ساحت، شخصیت و موقعیت امامان معصوم را متذکر شد و ادامه داد: زمانی که یک شاعر می‌خواهد درباره حضرت زهرا (س) و ائمه اطهار (ع) شعر بگوید باید بداند این بزرگان از نظر خلقت وجودی در اوج عصمت، حجب و حیا قرار دارند و در نتیجه در شعر باید از واژگانی برای این بزرگان استفاده کند که هم مردم بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند و هم حق عصمت حضرات ادا شده باشد و این کار بسیار دشواری است.
زنگنه تأکید کرد: یکی از معضلات امروز در شعر دینی این است که مبانی شعر هیأت در آن تبیین نشده است و اینکه به عنوان مثال آیا در شعر هیأت می‌توانیم از واژگان و تعابیر شعر عرفانی به طور مستقیم بهره ببریم یا خیر؟ شعر عرفانی یکی از شاخه‌های شعر دینی است اما آیا آن نوع نگاه و مضامین به کار رفته در آنجایی در شعر هیأت دارد یا نه؟ این شعر قرار است توسط مداحان اهل بیت (ع) خوانده و در رسانه‌های عمومی منتشر شود و لذا در استخدام و به کار بردن واژگان باید چه حدود و ثغوری را رعایت کنیم؟
این شاعر آئینی ادامه داد: یکی از معضلات اساسی در شعر دینی و هیأت نبودن فضای نقد است تا جایی که متأسفانه هنوز یک مجله و نشریه مکتوب برای شعر دینی و هیأت چاپ نشده و جلسات نقد به میزان مورد نیاز وجود ندارد. امروز در همین تهران قریب به 40 هیأت بزرگ وجود دارد که علاوه بر حاضران برای فضای مجازی و رسانه‌ها خوراک دینی و مذهبی تولید می‌کند و مداحان پیشکسوت و مشهور به خواندن اشعار سروده شده می‌پردازند اما پرسش اینجاست که آیا این صاحب اثرها و نوحه سراها آثارشان از فیلتر نقد عبور کرده است تا بعد به دست مداحان برسد یا نه؟ پاسخ قطعاً خیر است! آیا بعد از اینکه توسط آقایان خوانده می‌شود مورد نقد واقع می‌شود؟ باز هم جواب خیر است! و متأسفانه باید گفت که این واقعیت اشعار دینی است.
وی با اشاره به نمونه ای از اشعار به کار رفته در محفل عزای حسینی آن را فاقد ارزش و اعتبار و اتفاقاً مخدوش کننده ساحت مقدس اباعبدالله (ع) دانست و گفت: یک اثری در محرم معروف شد که یکی از دوستان عزیز آن را خواند که در شعر چنین آمده بود: «من ایرانم و تو عراقی؛ چه فراقی چه فراقی!» پرسش اینجاست که آیا می‌توان گفت این شعر از جهت اعتقادی صحیح است یا خیر؟ اگر مخاطب شعر کربلا باشد، درست است. در حالی مخاطب این شعر کربلا نیست و شخص امام حسین (ع) است! براین اساس آیا می‌توان گفت امام حسین (ع) محدود به عراق است؟ قطعاً چنین نیست. اگر مخاطب این شعر ضریح، حرم و کربلای امام حسین (ع) بود نمی‌شد به این شعر نقد وارد کرد اما اینجا مخاطب خود امام حسین (ع) است و ما می‌دانیم که حضرت در ابعاد زمان و مکان نمی‌گنجد.
زنگنه اذعان کرد: هم در شعر هیأت و هم در نوحه الگوهای خوبی داریم که پس از قرن‌ها و سال‌ها آثارشان ماندگار است. شاعر و نوحه سرا اگر با محتشم کاشانی، با عمان سامانی، با فؤاد کرمانی، با نیر تبریزی و خیلی اساتید دیگر اُنس داشته باشد، ناخودآگاه سطح سلیقه‌اش بالا می‌رود و آثارش روز به روز فخامت می‌یابد.
وی افزود: یکی دیگر از دلایلی که موجب شده شعر هیأت دچار آسیب‌ها و آفت‌ها شود آن است که هیچ بستر آموزش و آفرینش برای آن مهیا نشده پس چگونه توقع می‌توان داشت که آسیب‌شناسی هم صورت بپذیرد!؟ چه اقدامی از سوی نهادهای فرهنگی برای شعر هیأت صورت گرفته که توقع می‌رود این اشعار از آفت دور باشند و آسیب نداشته باشد؟
