به گزارش کرب و بلا؛ در دیار فارس از دیرباز تاکنون واقفان و نیک‌اندیشان زیادی بوده‌اند که آثار و برکات نیک‌اندیشی آنها تا قرن‌های متمادی همچنان باقی مانده است. در هر دوره‌ای واقفان با توجه به نیازهای روز جامعه، وقف‌های عام‌المنفعه‌ای را که منفعت آن به عموم مردم باز می‌گشته است، انجام داده‌اند.
ایرانیان از صدر اسلام تاکنون علاقه فراوانی به خاندان عصمت و طهارت (ع) داشته و دارند، لذا نیک‌اندیشان بسیاری هم در طول تاریخ در کشورمان نسبت به ترویج و توسعه فرهنگ خاندان آل‌الله همت گماشته‌اند که ازجمله آنها می‌توان به ثبت موقوفاتی با نیت اطعام و روضه‌خوانی حضرت سیدالشهدا (ع) در ماه‌های محرم و صفر اشاره کرد.
در استان فارس بیش از سه هزار موقوفه با نیات تعزیه‌داری، اطعام و عزاداری سیدالشهدا (ع) در ماه‌های محرم و صفر وجود دارد. در این میان می‌توان به موقوفاتی شاخص نظیر موقوفه «میرزا فتحعلی‌خان صاحبدیوان»، موقوفه «معزالوزاره»، «میرزا قاسم آقاباباخان»، «حاج علی رضایی»، «سید علی‌اکبر ظریف‌کار»، «میرزا حسن‌علی خان نصیرالملک»، «علی‌اکبر قوام»، «شیخ زین‌العابدین»، «میرزا حسن ترک»، «حاج علی قلی خانی»، «نظرعلی بیگ» و غیره اشاره کرد.
در ادامه برخی از این موقوفات و فعالیت آنها را بررسی می‌کنیم:
موقوفه صاحبدیوان
میرزا فتحعلی‌خان صاحبدیوان، فرزند حاج علی‌اکبر قوام (از واقفان مشهور استان فارس)، یکی از رجال مشهور سیاسی عصر قاجار و از متولیان آستان قدس رضوی در آن دوره است. او معتمد ناصرالدین‌شاه بود و به همین دلیل در شعبان سال 1308 قمری به‌عنوان استاندار خراسان و متولی آستان قدس رضوی منصوب شد و تا سال 1310 قمری در این سمت باقی ماند. وی در منصب متولی‌باشی اقدامات مؤثری را در آستان قدس رضوی از خود به یادگار گذاشته است و رقباتی را نیز در سنه 1310 قمری به‌منظور باقیات صالحات وقف و تقدیم بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) کرده است تا درآمد موقوفات صرف هزینه‌های مرتبط شود.
وقف در خانواده صاحبدیوان موروثی بوده است، به‌گونه‌ای که پدرش حاج علی‌اکبر قوام یکی از واقفان بنام در مشهد به شمار می‌رود. حاج علی‌اکبر قوام که خود نایب‌التولیه آستان قدس بوده، صاحب یکی از موقوفات بزرگ و قدیمی کشور است که 4500 رقبه در شهرستان‌های شیراز، ارسنجان، کوار، خرامه و سروستان دارد.
وقف قوام، پدر صاحبدیوان، روضه‌خوانی در دهه اول محرم بوده است. عواید این رقبات نیز صرف اطعام روضه‌خوانی مجالس امام حسین (ع) می‌شوند و بخش عمده‌ای از عواید این رقبات نیز برای کمک به فقرا و تشرف زائر اولی‌ها به حرم مطهر امام رضا (ع) هزینه می‌شود. بازماندگان حاج علی‌اکبر قوام هنوز هم به‌صورت سالانه این وقف را انجام می‌دهند.
حاج علی‌اکبر قوام در سال 1280 قمری در مشهد دار فانی را وداع گفت و در جوار حرم مطهر امام رضا (ع) به خاک سپرده شد. او تا زمانی که زنده بود، نذر و وقفش بی‌کم‌وکاست اجرا می‌شد و بعد از فوتش، فرزندان این واقف بزرگ به نام‌های میرزا فتحعلی‌خان معروف به صاحبدیوان و حاج‌حسنعلی نصیرالملک راه پدرشان را ادامه دادند، به‌طوری که میرزا فتحعلی‌خان، موقوفه بزرگ صاحبدیوان را وقف کرد. صاحبدیوان به همان نیت پدرش در دهه سوم محرم و دهه سوم صفر، تعزیه‌داری می‌کرده است.
صاحبدیوان در ادامه وقف پدرش 14 هزار رقبه تجاری، مسکونی و خدماتی که کاربری‌های مختلف دارند، از جمله مراکز و مدارس آموزشی، اماکن نیروهای امنیتی، انتظامی و نظامی، واحدهای تجاری و خانه‌های مسکونی را وقف کرد. میرزا فتحعلی‌خان صاحبدیوان در سال 1271خورشیدی این املاک را در گوشه‌ای از خراسان بزرگ، در مکانی به نام انابد، پیرامون شهر کاشمر برای آستان قدس رضوی وقف کرد تا درآمد آنها به مصارف تعزیه‌داری، تعظیم شعائر اسلامی و تلاوت کلام‌الله مجید و مخارج و مصارف جشن برسد.
وقف صاحبدیوان در استان فارس شامل کل شش‌دانگ هر یک از روستاهای مشهور به «سیجان» و «بنیان» به انضمام کل شش‌دانگ مزرعه مشهوره کونجان و علیا و همچنین دو دانگ مزرعه سلامت آباد در حومه شیراز است.
نیت این نیک‌اندیش ارجمند نیز در وقف‌نامه این موقوفات که در سال 1305 هجری وقف شده است، روضه‌خوانی و تعزیه‌داری خامس آل عبا در دهه آخر ماه محرم و شب جمعه‌های طول سال در تکیه «واقف» واقع در دارالخلافه تهران یا در مدرسه «فتحیه» در نجف اشرف یا در حسینیه حاج قوام‌الملک در محله «بالا کف» آمده و همچنین قید شده است اگر در ماه محرم هم امکان برپایی روضه‌خوانی و اطعام نشد، در دهه آخر صفر این کار شود. البته بخشی از نیت واقف در این وقف‌نامه نیز برای تأمین هزینه‌های مدرسه علمیه فتحیه در نجف اشرف قرار داده شده است.
موقوفه معزالوزاره
«محمدرحیم خان» ملقب به «معزالوزاره فرزند ناظم‌التجار» یکی از واقفان فارس بود که علاقه وافری به آموزه‌های دین و همچنین گسترش فرهنگ شیعی داشت و به همین دلیل تصمیم گرفت موقوفاتی را برای این کار اختصاص دهد. این واقف ارجمند اموال خود شامل مزارع، باغ‌‌های قریه حسین‌‌آباد و چهل چشمه، یک خانه در شیراز و کربلای معلی، 2 کاروانسرا مشهور به زاربیگ و اسماعیل بیگ و چندی دیگر از دارایی‌ها را در سال 1312 هجری قمری از ملکیت خود خارج و وقف کرد تا تمامی درآمد حاصل از آن، صرف برگزاری مراسم تعزیه‌داری حضرت سیدالشهدا (ع) همراه با اطعام از محل موقوفه عام معزالوزاره در شیراز شود.
وقف‌نامه موقوفات معزالوزاره در ربیع‌‌الاول سال 1312 هجری قمری در حضور شیخ‌‌الاسلام و 12 نفر از علما و رجال شهر شیراز تنظیم شد و موجب سندیت و شرعی بودن آن تا ابد است. همه‌ساله و در ایام عزاداری امام حسین (ع) مساجد، مجتمعهای فرهنگی، هیئتهای مذهبی و تکایای بسیاری در شیراز به برکت این موقوفه بر سر سفره امام حسین (ع) می‌‌نشینند.
این موقوفه دارای هشت هزار رقبه است که بیشتر آنها در پلاک‌‌های 10 در چهل چشمه رحمت‌‌آباد و شامل رقبات مسکونی و زراعی و پلاک 14 و بیشتر رقبات مسکونی و از پل معالی آباد تا آخر صنایع قرار دارد.
در ماه‌های محرم و صفر هر سال این موقوفه کمک‌های فراوانی برای برپایی مراسم سوگواری و اطعام حسینی به هیئتهای مذهبی، مجتمعهای فرهنگی، مساجد و حسینیه‌های شیراز و همچنین مراسم شاخصی نظیر شیرخوارگان حسینی می‌کند که میزان این کمک‌های درخور توجه است. البته امسال به دلیل شیوع کرونا، شیوه اطعام حسینی این موقوفه تغییر کرد و تبدیل به تهیه و توزیع بسته‌های معیشتی میان نیازمندان شد که تاکنون طی چندین مرحله طی 8 ماه گذشته از محل موقوفه معزالوزاره بسته‌های معیشتی تهیه و میان نیازمندان شیراز و اطراف آن توزیع شده است.
موقوفه نصیرالملک
«میرزا حسن‌علی خان نصیرالملک»، پسر سوم «میرزا علی‌اکبر قوام» بود که در سال 1200 شمسی در شیراز به دنیا آمد. او یکی از والیان و حاکمان در نقاط مختلف استان فارس در دوران ناصرالدین شاه قاجار بوده است که در امورات خیر نیز فعالیت می‌کرد. زیباترین مسجد ایران و استان فارس که شهره جهانی دارد، یعنی مسجد نصیرالملک از خیرات به‌جای مانده این واقف ارزشمند است.
اراضی موقوفه نصیرالملک در نقاط مختلف استان فارس جمله شهرک سعدی شیراز، سیاخ دارنگون، مزارع سنان و جبل واقع در شهرستان فسا، روستاهای هفت‌خوان، خیرآباد و منصورآباد واقع در بیضا است که درآمد این موقوفات صرف امورات خیر می‌شود.
در وقف‌نامه موقوفات نصیرالملک آمده است که درآمد آنها صرف مخارج ضروری اعم از نگه‌داری و مرمت مسجد نصیرالملک، اطعام، روضه‌خوانی و تعزیه‌داری در ماه صفرالمظفر، مخارج ضروری امامزاده زنجیری (امامزاده‌ای که در کنار مسجد نصیرالملک واقع شده است)، مخارج مقبره والده واقف در نجف اشرف شود.
موقوفه نصیرالملک یکی از بزرگ‌ترین موقوفات استان فارس است که در حال حاضر با تولیت «محمود قوام» و با نظارت قانونی اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه یک شیراز، مشغول فعالیت است و سالانه بخش عمده‌ای از درآمد خود را به جهت اطعام مساکین و در مجالس مذهبی ماه‌های محرم و صفر و نیز تعمیرات مسجد ارزشمند نصیرالملک صرف می‌کند.
