روایت پر فراز و نشیب در کنار صدای آهنگینی که اشعاری را در رثای قهرمانان واقعه عاشورا بر زبان می‌آورد، تاب را از حاضرانی که به دقت روایتگری او را دنبال می‌کنند، می‌گیرد و اشک بر چشمان مخاطبان جاری می‌شود. پس از پایان پرده‌خوانی پرده‌ای پر از نقش‌ها و داستان‌های نهفته را به دقت جمع می‌کند.

 مجمع دوستداران امام حسین علیه‌السلام در محرم 1439 میزبان پرده‌خوانی جوان‌ترین نقال، قصه‌گو و پرده‌خوان معاصر است. او از کودکی و به واسطه کار پدرش در هنر نقالی، به این کار علاقه‌مند شده، پدرش «مرشد ابوالحسن میرزاعلی»، از پرده‌خوانان بنام و از نوازندگان تعزیه ایران که از زمان شاه قاجار در تکیه دولت به اجرای تعزیه می‌پرداخت. شاگردی «مرشد ترابی»، از پرده‌خوان‌های شناخته شده و صاحب سبک، در کنار اجراهای بی‌شمار داخل و خارج از کشور و حضور در جشنواره‌های گوناگون، بخشی از تلاش‌های او در عرصه احیا و حفظ پیشه به قول خودش آبا و اجدادی اوست.

«مرشد محسن میرزاعلی» که کار نقالی و پرده‌خوانی را به واسطه علاقه به این عرصه دنبال می‌کند میهمان این گفت‌وگو است:

شما را مرشد خطاب کنیم یا استاد؟
بسم اله است ورد زبانم به هر عدد...
البته مرا مرشد خطاب می‌کنند اما محسن میرزاعلی هستم و افتخار داشتم در نخستین شب از جمعی که در آن دوستداران حسین (ع) و اهل‌بیت علیهم‌السلام گرد هم آمده‌اند، روایتگر بخشی از واقعه کرب‌و‌بلا به شیوه پرده‌خوانی باشم. نقالی، پرده‌خوانی و تعزیه‌خوانی را از ایام کودکی و نزد پدرم و اساتید بنام این حوزه آموختم. این کار در واقع سالیان سال پیشه و تخصص اجدادم بوده است. بابا جانم آقای میرزاعلی بزرگ، معین‌البکای تکیه دولت تهران در زمان ناصرالدین شاه بود. این پیشه سینه به سینه و نسل به نسل آمده تا به پدرم و اکنون به من رسیده است.

هنر نقالی، سابقه‌اش به طول و عمق ادبیات و فرهنگ کهن ایرانی ما گسترده است.

پیشینه هنر نقالی و پرده خوانی سابقه‌ای طولانی در فرهنگ ما دارد. ریشه و مبدا این هنر در کجاست؟
هنر نقالی، سابقه‌اش به طول و عمق ادبیات و فرهنگ کهن ایرانی ما گسترده است. در شاهنامه هم داریم که فردوسی، ضمن آن‌که در آثارش به نقالان هم‌دوره خویش و بزرگان نقالی اشاره می‌کند، خودش نیز یکی از نقالان بنام آن دوران به شمار می‌رود. می‌توان گفت این هنر، پیشینه‌ای نزدیک به 600 سال دارد. ما در دوره کهن «شمایل‌خوانی» را داشته‌ایم که بعدها در پرده‌خوانی ظهور و بروز پیدا می‌کند.

دوره قاجار عصری است که این هنر به اوج خودش می‌رسد و مخاطبان کثیری را پیدا می‌کند. ضمن آن‌که بزرگان نقالی و پرده‌خوانی نیز در این دوره پدیدار می‌شوند. اگر چه در دوره حاضر جز تعداد انگشت‌شماری در این حرفه مشغول به کار نیستند و اغلب بزرگان و صاحبان سبک این هنر از دنیا رفته‌اند اما با این حال، هستند کسانی که با علاقه شخصی خود همچنان در این هنر مشغول فعالیتند.

شما نیز حسب علاقه شخصی وارد این عرصه شدید؟
ضمن آن که خودم عاشق این کار بودم، این شغل حرفه و پیشه اجدادی من بود و به خاطر دارم که از کودکی اشتیاق زیادی برای این کار داشتم. خدا را شاکرم که دنبال این کار را گرفتم و استقبال مخاطبان نشان داده است که این مسیر، مسیری صحیح بود. همان‌طور که امشب نیز شاهد بودید هنر پرده‌خوانی توانست اثرگذار باشد. این هنر توانسته است سینه به سینه حیات خود را ادامه دهد و ویژگی‌های منحصر به فرد آن باعث شده امروزه نیز مورد استقبال قرار گیرد.

فکر می‌کنید با توجه به ظرفیت‌های رسانه در دنیای کنونی و علی‌رغم وجود رسانه‌های گوناگون این هنر ظرفیت جذب مخاطب، فرهنگ‌سازی و انتقال پیام و مفهوم را دارد؟
فکر می‌کنم این سوال را باید از مخاطب پرسید و میزان این هنر را در متن اجتماع جست‌و‌جو کرد. در واقع باید بازخورد مخاطب گرفته شود. به روشنی از میزان و دامنه تأثیر و نفوذ این هنر به عنوان کسی که در این کار فعال هستم آگاهی دارم، این هنر یکی از ابزارهای موثر انتقال پیام و اثرگذاری بر مخاطب است اما باید زمینه حمایت از آن توسط متولیان فرهنگی به عنوان یکی از گونه‌های اثرگذار و مخاطب‌پسند هنری مورد توجه جدی قرار داده شود. ضرورتی که متاسفانه کمتر به آن بها می‌دهند. هنر در هر زمینه‌ای که بتواند با شرایط، نیازها و سلیقه مخاطب امروزی همخوان شود و از سوی دیگر اصالت خود را حفظ کند، می‌تواند مخاطب خود را پیدا کند و به انتقال پیام و مفهوم بپردازد.

مسئولین و متولیان فرهنگی می‌توانند مردم را علاقه‌مند کنند تا نقل‌های درست مذهبی را بشنوند و پای پرده‌خوانی‌های حماسی و ملی بنشینند. پرده‌خوانی و آیین‌های این چنینی فرصتی هستند تا جامعه را به اساس وجودی خود یعنی مفهوم والای انسانیت بازگردانند. انسانیت چیزی است که همه جا خریدار دارد و به دین و مذهب خاصی محدود نیست. بالاترین نوع دینداری، انسانیت است که اسلام نیز جامعه را به سوی آن فرا می‌خواند. مهمترین پیام عاشورا نیز بازگشت به انسانیت و دعوت به آزادگی است که در کلام و عمل امام حسین (ع) تبلور یافته است.

 کلام صحیح فرزند فاطمه زهرا سلام الله علیها، امروز نیز در جامعه مصداق دارد. وقایع فاجعه‌بار غیرانسانی که در گوشه و کنار همین جهان و مقابل چشمان ما اتفاق می‌افتد، تاکید و تصویری است بر این موضوع که پیام انسانی واقعه عاشورا باید با هر ابزار و زبانی ترویج و یادآوری شود. موضوع صرفا دین نیست، موضوع به عنوان یک ناهنجاری انسانی برای ذات انسان ناراحت‌کننده است و ابزار هنر به خوبی می‌تواند پیام انسانیت را آن هم در بهترین و بالاترین نحوه ممکن مطرح کند. چه ابزاری بهتر و کارآمدتر از گونه‌های ماندگار هنر مانند همین نقالی و پرده‌خوانی می‌تواند پیام انسانی عاشورا را به گوش مخاطب برساند؟

جمع برگزارکننده «مجمع گردهمایی امام حسین (ع)» عده‌ای از جوانان هستند که یکی از بزرگ‌ترین دارایی‌های فرهنگی و دینی ما محسوب می‌شوند.

در پرده‌ای که مقابل ما قرار دارد، روایت‌های مختلفی نهفته است در نخستین شب دیدار با دوستداران امام حسین (ع) چه روایت‌هایی را پرده‌خوانی کردید؟
امشب به سه بخش از این تابلو پرداختم. نخست، موضوع «حربن‌ریاحی» را بیان کردم. سپس به داستان امام حسین (ع) پرداختم و در سومین بخش موضوع فرصت را کار کردم. در دل این پرده 365 راه وجود دارد که برای هر کدام از این روش‌ها به تعداد ایام سال یک داستان نقل می‌شود.

روی پرده‌ها موضوعات و داستان‌های مختلفی نقش بسته است، شما موضوعات و داستان‌هایتان را بر چه اساس انتخاب می‌کنید؟
در دل این پرده 365 راه برای نقل داستان وجود دارد. به فراخور فضا و مخاطبان حاضر در جمع، داستان انتخاب و اجرا می‌شود. همچنین مناسبت‌های گوناگون داستان‌های ویژه خود را دارد، مثلا در این ایام تابلوی متناسب با آن پرده‌خوانی می‌شود. این که گفتم 365 راه به تعداد روزهای سال وجود دارد یعنی هر روز از ایام سال داستان منحصر به خود را داراست و مثلا در ایام ماه مبارک رمضان داستان‌های منحصر به آن نقل می‌شود. همان‌طور داستان‌های ماه‌های محرم، صفر و ایام غیر مذهبی نیز مشخص هستند. علاوه بر داستان‌های مذهبی داستان‌های غیر مذهبی نیز همچون شاهنامه، منطق‌الطیر، مثنوی معنوی و دیگر آثار هستند که به تناسب نقل می‌شوند.

شعاری که مجمع دوستداران امام حسین (ع) برای این ایام انتخاب کرده است یاری دوباره امام حسین (ع) در جامعه امروزی است، چه پیامی برای گردانندگان و مخاطبان این جمع دارید؟
جمع برگزارکننده این مجمع عده‌ای از جوانان هستند که یکی از بزرگ‌ترین دارایی‌های فرهنگی و دینی ما محسوب می‌شوند. حرکت در این راستا با جمع کردن جوانان کار بزرگی است اما خواست و اشتیاق فردی برای تعویض و فرهنگ‌سازی پیام واقعی و صحیح عاشورا، کاری بزرگتر است که مجمع دوستداران اهل‌بیت به خصوص اباعبدالله‌الحسین (ع) آن هم در جامعه‌ای که برای انواع و اقسام دروغ‌ها هزینه‌های هنگفتی صرف می‌کنند کاری قابل اعتنا از فضاهای مذهبی معمول است و ارزش کار این‌جاست که بتواند افرادی را که شاید خیلی در این حال و هوا نباشند جذب کنند.

 من معتقدم این اتفاق به مرور محقق می‌شود چرا که دوستان به تازگی این کار را آغاز کرده‌اند، می‌بینم راه در مسیر درستی طی می‌شود. این‌که جوانان با حقایق واقعی عاشورا آشنا شوند ارزشمند است و امیدوارم من هم در این جمع کارم را درست انجام دهم.