بدن امام حسین (ع) پس از چند روز دفن شدند؟

بنابر مشهورترین اقوال در عصر عاشورا امام حسین (ع) به شهادت رسید. بعد از پیروزی ظاهری که لشکریان عمرسعد به دست آورده بودند، به غارت اردوی امام و خیمه‌گاه پرداختند. وقتی این امور انجام شد، شب فرا رسیده بود. صبح روز یازدهم تا حدود ظهر عمرسعد و لشکریانش مشغولِ دفن اجساد کشته‌های خود شدند. وقتی از این قضیه فارغ شدند، عصر فرمان حرکت لشکر خود همراه با کاروان اسیران آل الله را صادر کرد. وقتی اینها از کربلا خارج شدند، قبیلۀ بنی اسد که در غاضریه می‌زیستند وارد کربلا شدند و اقدام به دفن پیکر پاک شهیدان کردند.

برخی کارشناسان می‌گویند غاضریه با کربلا فاصله داشته است؛ بنابراین شاید رسیدن آنها زمان برده است و همان روز موفق به دفن نشدند و روز دوازدهم این کار انجام شده‌است. این نظر استناد محکمی ندارد. با توجه به نقل مسلمی که حبیب بن مظاهر با اجازۀ امام حسین (ع) رفت به غاضریه و از آنها کمک گرفت و گروهی از آن‌ها به طرف کربلا می‌آمدند که با هجوم قوای عمرسعد برگشتند. این نکته نشان می‌دهد نباید فاصلۀ چندانی بوده باشد. لذا همین نقل که عصر روز یازدهم پیکر مقدس شهیدان دفن شده‌، صحیح است که در منابع معتبر مثل مقتل ابی مخنف و لهوف سید بن طاووس و ارشاد شیخ مفید آمده است.

امام حسین (ع) را چگونه دفن کردند؟ محل دفن‌ها چگونه مشخص شد؟

در منابع تاریخی، مانند تاریخ طبری و منابع دیگر، بعضا آمده که بنی اسد پیکر شهدا را دفن کردند؛ اما در احادیث ما مسلم است که بر بدن امام، فقط امام نماز می‌خواند و دفن می‌کنند؛ لذا ما یقین داریم که امام حسین (ع) را امام سجاد (ع) شناسایی و دفن کرده است. در احادیث داریم که آن وجود مقدس با قدرت امامت خود در حالی که در بند و اسارت بود به کربلا آمد و همین موقع هم بنی اسد برای دفن شهدا آمده بودند.

یک سند تاریخی هم در این رابطه داریم: در زمان امام رضا (ع) فرقه‌ای پدید آمد به نام فرقۀ واقفیه. آنها معتقدند امام کاظم (ع) آخرین امام بوده و بعضی‌هاشان می‌گفتند آن حضرت غائب شده. ولی حقیقت این بود که آن حضرت به شهادت رسیده بودند و امام بعدی هم امام رضا (ع) بود. واقفیه امام رضا (ع) را قبول نداشتند. چند نفر از سران اینها آمدند با امام رضا (ع) صحبت کردند. می‌خواستند استدلال کنند که امام کاظم (ع) غائب شده است. گفتند مگر شما خودتان معتقد نیستید که امام را غیر از امام دفن نمی‌کند؟ اگر بپذیریم که امام کاظم (ع) در بغداد به شهادت رسیده و آنجا دفن شده، که بعد آنجا کاظمین خوانده شد، شما که در مدینه بودید چه طور باید آنجا حاضر باشید و امام کاظم (ع) را دفن کنید؟ امام در پاسخ فرمود: وقتی امام حسین (ع) به شهادت رسید و می‌خواستند پیکر آن حضرت را دفن کنند، امام سجاد (ع) در کجا بود؟ گفتند در بند دشمن بود و در اسارت بود. منتها خود آنها گفتند که ما این را قبول داریم که امام سجاد (ع) به کربلا آمده و امام حسین (ع) را دفن کرده است. امام رضا (ع) فرمود: همان خدایی که امام سجاد (ع) را در اسارت یزیدیان به کربلا می‌آورد و امام حسین (ع) را دفن می‌کند، من را هم از مدینه به بغداد برده است برای دفن پیکر مقدس امام کاظم (ع).

آنچه مسلم است وقتی حضرت علی اصغر (ع) به شهادت رسید امام حسین (ع) پشت خیمه‌گاه خود با غلاف شمشیر قبری را حفر کرد و علی اصغر (ع) را آنجا دفن کرد. هیچ نقل و هیچ سندی وجود ندارد که بعد از فاجعۀ کربلا دشمن، قبر علی اصغر (ع) را نبش کرده باشد. 

چگونه بدن بی سر امام (ع) را تشخیص داده‌اند؟

می‌دانید که همۀ شهدا را سر بریده بودند. امام حسین (ع) و شاید برخی دیگر از شهدا را برهنه کرده بودند. روی بدن مقدس امام حسین (ع) اسب دوانده بودند و پیکر مقدس تمام استخوان‌هایش خرد شده بود؛ لذا با راهنمایی امام سجاد (ع) است که پیکر مقدس امام حسین (ع) شناخته می‌شود و آن وجود مقدس را خود امام دفن می‌کند. پیکر حضرت علی اکبر (ع) را هم امام سجاد (ع) شناسایی می‌کند. امام حسین (ع) را در همین جایگاهی که مرقد منور و آسمانی‌شان هست دفن کردند و حضرت علی اکبر (ع) را پایین پای آن وجود مقدس؛ بعد دیگر برای تک تک شهدا نمی‌شد قبر مجزایی کند و اینها، یک قبر بزرگی را، یعنی یک قبر دسته‌جمعی پایین پای این دو وجود مقدس حفر کردند و همۀ شهدا را در آن قبر دفن کردند.

اما یک نقلی هم داریم که بنی اسد پیکر حبیب بن مظاهر را جداگانه دفن کردند که الان هم مقبرۀ ایشان جداست. اما معلوم نیست که قطعی باشد؛ چون در آن نقل‌های اصلی و دسته اول آمده که همۀ شهدا، جز حضرت عباس (ع) که در کنار  شریعه دفن شد، بقیه در همان قبر دفن شده‌اند؛ لذا حتی با این اعتبار شاید قبر حر هم جای سؤال باشد. چون در اینجا ذکر نشده که حر را جداگانه دفن کردند. اگرچه ما نقلی داریم که در زمان شاه عباس وقتی آمدند کربلا را بازسازی کردند، همان جایی که مقبرۀ حر هست را شکافتند و پیکر او را هم سالم دیدند. منتها در نقل‌های تاریخی نیامده که حر جداگانه در منطقۀ دیگر دفن شده باشد.

آیا طبق نقل مشهور بین مردم و مداحان حضرت علی اصغر روی سینۀ امام حسین (ع) دفن شدند؟

خیر. آنچه مسلم است وقتی حضرت علی اصغر (ع) به شهادت رسید امام حسین (ع) پشت خیمه‌گاه خود با غلاف شمشیر قبری را حفر کرد و علی اصغر (ع) را آنجا دفن کرد. هیچ نقل و هیچ سندی وجود ندارد که بعد از فاجعۀ کربلا دشمن، قبر علی اصغر (ع) را نبش کرده باشد. چون ما در برخی نقل‌های غلط که رایج شده داریم که قبر را حفر کردند. سر علی اصغر (ع) را بریدند و به نیزه کردند. ابدا همچین چیزی وجود ندارد. اگر هم باشد در کتاب‌های بی اعتبار اعصار متأخر است، نه در منابع اصلی و دست اول. یعنی مسلم است اگر یک چیزی حقیقت داشته باشد باید منابع نزدیک به حادثه آن را ذکر کنند نه منابع متأخر بدون ذکر سند. چطور آن قدیمی‌ها همچین مطلبی را پیدا نکردند؟ متأخرین با توجه به این همه کتاب‌ سوزی‌ها و از بین رفتن‌ آثار، به سندی برخورد کرده باشند، آورده باشند ولی متقدمین نیاورده باشند. لذا قابل قبول نیست. حتی نمی‌توانیم بگوییم که امام سجاد (ع) وقتی با آن قدرت امامت خود می‌آید، مثلا علی اصغر (ع) را از قبر در آورده باشد و روی سینۀ پدر گذاشته باشد. چرا؟ چون ما برای نبش قبر ضوابطی داریم. وقتی امام معصومی با آداب اسلامی ایشان را دفن کرده‌اند، معنا ندارد امام سجاد (ع) نبش قبر کنند، چون بخواهد مثلا کنار هم دفن باشند. این را نه سند برایش داریم و نه با سیرۀ اهل بیت (ع) سازگار است.

آیا حضرت علی اکبر (ع) قطعا پایین پای امام حسین (ع) دفن شدند؟

در همان نقل‌هایی که آورده‌اند، حتی آنهایی که ذکر نکرده‌اند چگونه امام حسین (ع) شناسایی شد، در مورد حضرت علی اکبر (ع) گفتند وقتی امام حسین (ع) را دفن کردند، علی اکبر (ع) را هم پایین پای آن حضرت دفن کردند و سایر شهدا هم در یک گور دسته جمعی. لذا چه در آن احادیث و چه در این نقل‌ها، دفن حضرت علی اکبر (ع) پایین پای امام حسین (ع) قطعی است.

رأس مطهر امام حسین (ع) را کجا دفن کردند؟

در اینکه روز یازدهم پیکر مقدس بدون سر دفن شده، شکی نیست. از مسلمات است که سر مقدس را همان عصر عاشورا عمرسعد به خولی بن یزید اسبعی سپرد تا او همراه با حُمَید بن مسلم اَزدی که وقایع نگار حادثۀ کربلا بود، به کوفه ببرند و مژده و بشارت فتح را به عبیدالله بن زیاد برسانند. لذا آنها عصر عاشورا حرکت کردند؛ منتها فاصلۀ بین کوفه تا کربلا حدود 80 کیلومتر بود. شب هنگام رسیدند که خولی سر مقدس را به خانه برد و فردا آن را برای عبیدالله بن زیاد برد. عبیدالله به یک نقل سر مطهر را به شام نزد یزید فرستاد. به نقل دیگر سر مطهر همراه با کاروان اسیران آل الله به سوی شام فرستاده شد.

در اینکه برای مدتی سر مقدس در شام نصب بوده که مردم ببینند هم شکی نیست. اما اینکه بعداً چه شد اختلاف و نقل‌های فراوان داریم که حالا جای بحثش نیست. نقلی است که سر مقدس را یزید لعن الله فرستاد به مدینه و به اَمر بن سعید اشدق فرمانروای مدینه گفت این را به مردم بنمایاند. او هم نمایاند و باعث سرور اموی‌ها و اندوه هواداران اهل بیت و بنی هاشم شد. بعد در بقیع دفن کردند.

اربعین اهمیتش را از این جهت یافته، نه برای زیارت جابر بن عبدالله. جابر کسی نیست که به خاطر زیارت او یکی از شعائر بزرگ شیعه شکل بگیرد. اهمیت اربعین در این باید باشد که سر مقدس توسط آل الله آورده شده است و به پیکر مقدس ملحق شده

در نقل دیگر آمده است که رأس مطهر در خزائن بنی امیه بود تا زمان سلیمان بن عبدالملک عُمَوی که سلیمان سال 96 تا 99 ه.ق به خلافت رسید. سلیمان سر مقدس را بیرون آورد و غسل داد و کفن کرد و در همان دمشق به خاک سپرد.

نقل دیگر آمده است که سر مقدس در خزائن بنی امیه بود تا سال 131 که بنی امیه سقوط کرد و عباسیان آمدند. آن موقع ریختند و خزائن بنی امیه را غارت کردند. فردی فکر کرد که این جعبه‌ای است که در آن مثلا جواهری و پول است. آن را برداشت وقتی آن را گشود دید جمجمه‌ای است و یک کاغذی هم کنارش که نوشته این سر حسین بن علی (ع) است. او خود سر مقدس را دفن کرد.

نقلی منصوب به امام صادق (ع) است که آن حضرت فرموده این سر در دمشق در کاخ یزید بود. یکی از شیعیان ما که تقیه کرده بود و در دربار یزید حضور داشت از فرصت مناسبی استفاده کرد و سر را رُبود و آن را در نجف و در کنار پیکر مقدس امیرالمومنین (ع) دفن کرد. لذا برخی که این نقل را پذیرفتند می‌گویند دلیل اینکه زیارت امام حسین (ع) در کنار امیرالمومنین (ع) در نجف وارد شده، دفن سر مقدسِ امام حسین (ع) است. اما این نقل را من نمی‌پذیرم. اگرچه من تخصصی در حدیث ندارم که ببینم از نظر فنی آیا این حدیث قابل اعتماد هست یا خیر.

 دلیلی که من دارم این است که:

 اولا  در شام ما اصلا شیعه نداریم. آنجا پایگاه شیعه‌ نبوده. بعد شیعه تقیه بکند در دربار یزید که چی؟ برای چی آنجا حضور داشته باشد؟ که بخواهد چه کار بکند؟ با چه مأموریتی رفته؟ آیا امامی او را فرستاده؟ که اصلا این طوری نیست. امام حسین (ع) امام زمان بوده و بعد امام سجاد (ع) و تازه اگر این نقل هم درست باشد امام صادق (ع) در چه دوره‌ای دارد این را بیان می‌فرماید؟ زمان سقوط بنی امیه و در دورۀ عباسیان. دیگر تقیه لازم نیست که امام بخواهد اسم طرف را نگوید. چرا معرفی نکند؟

ثانیا او چه کسی بوده است که قبر مخفی امیرالمومنین (ع) را می‌شناسد؟ چون قبر مخفی بود جز اهل بیت و نوادری از شیعیان خاص محل قبر امیرالمومنین (ع) را نمی‌دانستند؛ پس این فرد باید از شیعیان خاص باشد. اینها به سادگی مورد قبول قرار نمی‌گیرد.

 علامه مجلسی اصلا مطرح می‌کند در عصر ما مشهور است که سر مقدس به بدن مطهر ملحق شده و دفن شده است و این واقعه در روز اربعین بوده است. من معتقدم آن نقلی که در بحارالانوار است و ابوریحان بیرونی که از متقدمین هم هست ذکر کرده و دیگران هم مطرح کرده‌اند. من این نقل را می‌پذیرم و دلیلم هم این است که اربعین اهمیتش را از این جهت یافته، نه برای زیارت جابر بن عبدالله. جابر کسی نیست که به خاطر زیارت او یکی از شعائر بزرگ شیعه شکل بگیرد. اهمیت اربعین در این باید باشد که سر مقدس توسط آل الله آورده شده است و به پیکر مقدس ملحق شده؛ آن هم توسط امام سجاد (ع). من این نقل را می‌پذیرم، البته آن طور که عرض کردم بین محققان اختلاف نظر است. هیچ کدام به طور قاطع نمی‌توانند بگویند؛ ولی من که کسی هم نیستم با توجه به این نقل‌های مختلف معتقدم این درست است و معنا ندارد که سر مطهر حجت خدا ناپدید شود و ندانیم که کجاست. آن هم با این اهمیتی که داشته؛ چون می‌دانیم یزید لعن الله بعد از افشاگری های امام سجاد(ع) و حضرت زینب (ع) به شدت جایگاهش متزلزل شد. حتی مجبور شد به دروغ هم که شده عبیدالله بن زیاد لعنت کند و بگوید اگر خودم با حسین (ع) مواجه می‌شدم، نمی‌گذاشتم کار به این جا برسد. اصلا یزید نتوانست اهل بیت (ع) را زیاد در شام نگه دارد. هر چه آنها بیشتر در شام می‌ماندند، خودش بیشتر مفتضح می‌شد؛ لذا با احترام اسیران آل الله را روانه کرد. اگرچه در اینجا نداریم که سر مقدس را به آنها داده‌اند؛ اما من به این یقین رسیدم که اصلا آمدن اسیران آل الله هنگام بازگشت به مدینه و کج کردن مسیر خود و طولانی کردن راه خود و آمدن تا کربلا، برای دفن سر مقدس کنار پیکر مقدس بوده‌است و از آنجا به سوی مدینه بازگشتند؛ لذا اربعین اهمیتش را از این حیث پیدا می‌کند؛ چون شرافت بدن به سر است. درست است اهل بیت (ع) همۀ وجودشان، مادی و معنویشان برای ما مقدس است؛ اما سر امام حسین (ع) شرافت بیشتری بر تنش دارد، و تن مبارک در روز عاشورا دفن شده، سر مقدس باید در اربعین دفن شده باشد. از این جهت در اربعین پر شورتر از عاشورا عزاداری می‌شود. شاید خود مردم متوجه این نکته نشده باشند.