چرا سنت‌هاى رایج در عزادارى امام حسین علیه السلام مصداق عبادت خداست؟
وقتى به دستورات الهى نگاه مىکنیم، مىبینیم که در قالب دو دسته قابل طرح هستند. در پاره اى از دستورات مثل نماز، خداوند متعال ـ توسط حجت‌هاى خود ـ به بیان جزئیات حکم خود پرداخته‌است. انجام آداب و اعمال خاصى را مثل وضو و غسل به عنوان مقدمه نماز واجب نموده و براى آنها شرایط و جزئیات خاصى بیان کرده است، ویژگی‌هایى را براى مکان نماز ضرورى دانسته، براى لباس نمازگزار ضوابطى قائل گردیده و زمان اقامه ى نمازهاى روزانه را در اوقات خاصى مقرر کرده‌است. بنابر این خداوند نحوه ى انجام اجزاى نماز را خود بیان کرده‌است. و در نتیجه در این دسته عبادات به بیان جزئیات عبادى پرداخته است.
از سوى دیگر با گروه دیگرى از عبادات برمىخوریم که در آنها خداوند تبارک و تعالى روش و طریقه ى خاصى را تعریف ننموده، بلکه نحوه ى انجام آنها را به عهده ى مخاطبان گذاشته است. به عنوان مثال در ارتباط با نیکى و احترام به والدین توصیه اکید نموده‌است بدون اینکه روش خاصى را ـ مطابق آنچه در نماز مطرح شد ـ ارائه کرده باشد. بدیهى است در انجام این دستور عبادى عرف رایج میان مخاطبین نقش عمده اى خواهد داشت. یعنى اگر عرف، آرام سخن گفتن با شخصى را از مصادیق احترام بداند، آرام سخن گفتن با والدین، نیز مصداق احترام به ایشان خواهد بود و این عبادت و اجراى فرمان الهى است. همچنین اگر مردم عرفا خوابیدن در حضور شخصى را بی حرمتى تلقى نمایند، خوابیدن در حضور والدین از مصادیق بى حرمتى به ایشان محسوب خواهد شد. به همین علت، تعیین مصداق در این گونه عبادات توسط عرفِ رایجِ مخاطبان صورت مىگیرد، و لذا هر آنچه که عرفاً مصداق فرمان الهى قرار گیرد، عبادت خدا تلقى مىگردد.(1)
با توجه به آنچه مطرح شد، دستورات الهى در زمینه عزادارى بر امام حسین علیه السلام را مرور مى نماییم. مطالعه متون دینى نشان می دهد که در زمینه ى عزادارى بر امام حسین علیه السلام از هر دو گروه دستورات دینى فوق وجود دارد. در پاره اى دستورات، روش خاصى جهت عزادارى مشخص نگردیده و دین به بیان جزئیات نپرداخته، بلکه به طور کلى به برپایى عزاى بر اباعبداللّه الحسین علیه السلام توصیه نموده، از آن حمایت کرده، و نحوه ى آن را بر عهده ى مخاطبین گذاشته است. روایت ذیل شاهدى بر این گروه از روایات است:
هنگامیکه پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله حضرت فاطمه علیه السلام دخترشان را از شهادت و محنتهاى پسرشان امام حسین علیه السلام آگاه کردند، حضرت فاطمه علیه السلام گریه شدیدى نمودند و فرمودند: «اى پدر! این در چه زمانى واقع خواهد شد؟» پیامبر صلىا لله علیه وآله فرمودند: «این در زمانى واقع مىشود که من و تو و على علیه السلام (در این دنیا) نیستیم.» پس گریه حضرت زهرا علیه السلام شدت پیدا کرد و فرمودند: «پس اى پدر چه کسى بر او گریه خواهد کرد؟ و چه کسى به اقامه عزا براى او خواهد پرداخت؟» پیامبر صلى الله علیه وآله فرمودند: «اى فاطمه! به درستى که زنان امت من بر زنان از اهل بیتم مىگریند و مردان ایشان نیز بر مردان از اهل بیتم مىگریند و در هر سال تجدید عزا مىنمایند. گروهى پس از گروه دیگر ...»(2)
علاوه بر این روایت شریف، وجود توصیه هاى متنوع و متعدد دینى(3) در زمینه ى عزادارى بر امام حسین علیه السلام مثل توصیه به گریه بر امام حسین علیه السلام(4) سفارش بر تباکى بر ایشان(5) دستور به جزع و فزع براى امام حسین علیه السلام(6)، توصیه به برپایى مجلس عزاى حسینى(7) و موارد مشابه، نشان مىدهد که علاوه بر مصادیق ذکر شده، ما به طور کلی به عزادارى مأمور شده ایم.(8) همچنین وجود روایاتی که دلیل بر ضرورت همراهى با آل پیامبر در شادمانى و حزن(9) است نیز گویاى همین مطلب است. بنابراین گروهى از دستورات دینى در زمینه عزادارى بر امام حسین علیه السلام ، روش خاصى براى عزادارى مطرح ننموده بلکه کلّیت عزادارى را مورد تأکید قرار داده و انتخاب نحوه ى عزادارى را به خود مخاطبان واگذار کرده‌است و از این رو مىبینیم که در طول تاریخ و در نقاط مختلف جهان سنت‌هاى متنوعى به عنوان عزادارى بر امام حسین علیه السلام رایج گردیده است. به عبارت دیگر چون گروهى از دستورات دینى به اصل عزادارى توصیه نموده اند و نحوه آن را بر عهده ى عرف قرار داده اند و از سوى دیگر عرفِ حاکم نیز در طول تاریخ و در نقاط مختلف جهان متفاوت بوده است، نتیجتاً سنت‌هاى متنوع عزادارى ـ که همگى مصداق اقامه ى عزا بر سیدالشهداء علیه السلام است ـ پدید آمده است. امروزه حرکت بر روى گدازه هاى چوبى و پرهیز از آب نوشیدن و خوردن غذاى گرم در روز عاشورا در هند، اطعام کردن در روزهاى عزادارى در ایران، علم بلند کردن، زنجیر زنى و سینه زنى در ایران و بسیارى از کشورها و مواردى نظیر این چون از مصادیق عزادارى بر امام حسین علیه السلام شناخته شده اند، تطابق کامل با دستور روایات فوق دارند. به عبارت دیگر و به عنوان مثال صرف نظر از بررسى نحوه ى پیدایش «بلند کردن عَلَم براى امام حسین علیه السلام »، چون امروز، «بلند کردن علم براى امام حسین علیه السلام » سنتى جهت انجام عزادارى گردیده است و عرف با دیدن آن به یاد امام حسین علیه السلام مىافتد، این، عمل مصداق عرفى عزا بر امام حسین علیه السلام است و لذا عبادت خدا به حساب مىآید.
توصیه ى خاص به گریه ى بر امام حسین علیه السلام
اکنون مناسب است که به یک توصیه ى خاص در خصوص عزاى بر امام حسین علیه السلام اشاره کنیم:
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در ضمن حدیثى فرمودند:
«کسانیکه در مصیبت حسین علیه السلام بگریند دست آنان را مىگیریم و وارد بهشت مىنماییم»(10)
و البته روشن است که انجام این عبادت جز به تأیید و توفیق الهى امکان پذیر نیست، چنانکه امیرالمؤمنین علیه السلام در روایت اربع ماه فرمودند:
«تمام چشمها روز قیامت گریان و باز و بیدار است، مگر چشم کسى که خداوند او را به رحمت خود مخصوص گردانیده و بر حسین علیه السلام و آل محمد صلى الله علیه وآله گریان بوده است.»(11)
