کرب و بلا: حدیث یا احادیث با مضمون «الْأَئِمَّهَ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ» که به کرات در جوامع روایی شیعه و سنی بیان شده است1؛ بیانگر این مضمون مهم در خصوص جانشینان رسول خدا (ص) است که همه از یک نور واحد خلق شده‌اند و این نور واحد در برهه‌های زمانی مختلف بروز و ظهور متفاوتی داشته و بنا به شرایط زمان به انحاء مختلف جلوه‌گر شده است.
گذشته از اقرار به واحد بودن حقیقت این بزرگواران، برخی از ائمه اطهار (س) از وجوهی دارای مشابهت‌هایی بوده‌اند. امام موسی کاظم (ع) هفتمین فرزند رسول گرامی اسلام از برخی جهات شباهت‌هایی با سه معصوم بزرگوار؛ حضرت زهرا (س)، سیدالشهداء (ع) و وجود مقدس امام زمان (عج) دارند که در ادامه به اختصار بیان می‌شود.
نحیف و محزون؛ شبیه مادر
امام کاظم (ع) به لحاظ آزاز فراوان و نحیف شدن بدن‌شان، شباهت بسیاری به حضرت زهرا (س) پیدا کردند. دشمنان امام کاظم (ع) به دلیل ترس از کشتن امام، مجبور به زندانی کردن ایشان شدند و امام (ع) سال‌های بسیاری از عمر شریف‌شان را در زندان گذراندند.
در بیان مظلومیت ایشان و وصف اسلام درباری آن زمان همین بس که زمانی هارون وارد مدینه شد و به حرم رسول خدا (ص) رفت و خطاب به حضرت گفت: یا رسول‌الله! فرزند شما موجب شقّ عصا و فتنه در امت شده است و من ناگزیر هستم او را به زندان بیندازم و با این دسیسه امام بر حق شیعیان را به زندان انداختند. امام از این فرصت برای عبادت و راز و نیاز استفاده کردند. بر اثر طولانی شدن سال‌های اسارت ایشان و رنج و آزاز فراوان، بدن حضرت به شدت لاغر و نحیف شده بود. به حدی که از بدن‌شان چیزی جز پوست و استخوان باقی نمانده بود. زمانی هارون برای اطلاع از وضعیت حضرت به خانه‌ی «سندی بن شاهک» رفت و به درون زندان نگاه کرد پارچه‌ای را دید که بر روی زمین افتاده، پرسید: این پارچه چیست؟ در پاسخ گفتند: این پارچه نیست، این موسی بن جعفر (ع) است که به سجده رفته است.
در زیارت مخصوصه ایشان و در توصیف بدن مبارک جضرت که بر اثر شکنجه، تاریکی و رطوبت زندان و آثار غل و زنجیر به شدت نحیف شده بود آمده است: «الْمَقْبُورِ بِالْجَوْرِ وَ الْمُعَذَّبِ فِی قَعْرِ السُّجُونِ وَ ظُلَمِ الْمَطَامِیرِ، ذِی السَّاقِ الْمَرْضُوضِ بِحَلَقِ الْقُیُودِ» 2
شهادت در اوج غربت و مظلومیت
در زیارت ناحیه مقدسه با عبارات « أَلسَّلامُ عَلَى الاْجْسادِ الْعارِیاتِ، أَلسَّلامُ عَلَى الْجُسُومِ الشّاحِباتِ،» سـلام بر آن ارواحِ از بدن خارج شده، سـلام بر آن بدن‌هاى لاغر و نحیف، به غربت امام حسین (ع) و شهادت مظلومانه ایشان اشاره شده است، مشابه همان شرایطی که فرزند بزرگوارشان امام کاظم (ع) داشتند و غربت و مظلومیت امام و لطمات فراوانی که بر جسم‌شان هنگام شهادت ایشان وارد شد.
از وجوه دیگر مشابهت ایشان با جد غریبشان این بود که برای مخفی نگه داشتن قتل امام و القای مرگ طبیعی به پیروان حضرت، پیکر مطهر امام کاظم (ع) بعد از شهادت ایشان سه روز در کنار جسر بغداد نگه داشته شد.4
کنیزی که به مقام مادر ولی خدا نائل شد
امام موسی کاظم (ع) از بانویی بزرگوار و جلیله به نام حمیده خاتون (س) متولد شدند. پدر حمیده، «صاعد بربر» و یا «صالح» نام داشته است.4 درباره نژاد ایشان اختلاف‌نظر وجود دارد. حمیده خاتون (س) به صورت ویژه از بازار بردگان خریداری شده و به همسری امام جعفر صادق(ع) در آمد.
این بانو فضائل بسیاری دارند و از این رو امام صادق(ع) در ارتباط با ایشان می‌فرمایند: «حمیده همچون طلای نابی بود که در کوره رفته و از ناخالصی‌ها پیراسته شده است. فرشتگان الهی همیشه از او محافظت می‌کردند تا به دست من رسید، تا کرامتی الهی بر من و مادری برای امام پس از من باشد»5 این بانوی بزرگوار از این وجه سرنوشتی شبیه بانو نرجس خاتون (س) مادر بزرگوار امام زمان (ع) دارند.
_____________________________________________
پی‌نوشت‌ها:
1- نعمانی، الغیبه، 1397ق، ص93؛ جوهری بصری، مقتضب الاثر، نشر طباطبایی، ص24، توران، «مضمون‌شناسی احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم‌السلام»، ص7.
2- الکافی، ج 1، ص 458٫
3- علامه مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج47، ص241
4- قرشی، حیاه الامام موسی بن جعفر(ع)، 1413ق، ج1، ص42-43.
4- سیری در سیره ائمه اطهار(ع)؛ ص 190 تا 192
5- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 477، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
