به گزارش کرب و بلا، حجت‌الاسلام و المسلمین رسول جعفریان؛ استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران در آستانه فرا رسیدن اربعین حسینی نکاتی را در مورد این روز بزرگ عنوان کرد و در بیان دلایل اهمیت این روز گفت: اربعین امام حسین (ع) از قدیم در میان شیعیان و در تقویم تاریخى وفاداران به امام حسین (ع) دارای اعتبار و جایگاه ویژه‌ای بوده است و  کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسى که حاصل گزینش دقیق و انتخاب معقول وی است، ذیل ماه «صفر» می‌نویسد: نخستین روز این ماه (از سال 121)، روز کشته شدن زید بن علی بن‌الحسین است. روز سوم این ماه از سال 64 روزى است که مسلم بن عقبه، پرده کعبه را آتش زد و به دیوارهاى آن سنگ پرتاب نمود در حالی که به نمایندگى از یزید با عبداللّه بن زبیر در نبرد بود. در روز 20 صفر یعنى اربعین زمانى است که حرم امام حسین (ع) یعنى کاروان اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند و روزى است که جابر بن عبداللّه بن حرام انصارى، صحابى رسول خدا(ص)، از مدینه به کربلا رسید تا قبر امام حسین (ع)  را زیارت کند و او نخستین کسى است از مردمان که موفق به زیارت قبر آن حضرت شد.

پنج چیز  از علامات مؤمن است و یکی از آنها زیارت اربعین

حجت‌الاسلام جعفریان ادامه داد: زیارت امام حسین (ع) در این روز مستحب است که همانا خواندن زیارت اربعین است که از امام عسکرى (ع) روایت شده  و ایشان فرمودند: از علامات مؤمن پنج چیز است؛ خواندن 51 رکعت نماز در شبانه‌روز (نمازهاى واجب و نافله و نماز و شب)، به دست کردن انگشترى در دست راست، پیشانی بر خاک نهادن، بلند خواندن بسم اللّه الرحمن الرحیم در نماز ظهر و عصر و زیارت اربعین.

وی ادامه داد: به طور طبیعی بر اساس اعتبارى که این روز میان شیعیان داشته است، از همان آغاز که تاریخش معلوم نیست، شیعیان به حرمت آن، زیارت اربعین خوانده‌ و اگر توانایی داشتند مانند جابر بر مزار امام حسین (ع) گرد آمده و آن امام را زیارت می‌کردند و این سنت تا به امروز در عراق با قوت برپاست.

تقدس برخی اعداد در مکتوبات دینی می‌تواند براساس یک محاسب الهی باشد

رئیس کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام  تصریح کرد: در اهمیت عدد چهل و یا اربعین باید گفت که اصولاً بدر نگرش صحیح دینى، اعداد نقش خاصی به لحاظ عدد بودن، در القاى معنا و منظورى خاص ندارند؛ به این صورت که کسى نمی‌تواند به صرف این که در فلان مورد یا موارد، عدد هفت یا دوازده یا چهل یا هفتاد به کار رفته، استنباط و استنتاج خاصی داشته باشد. این یادآورى، از آن روست که برخى از فرقه‌های مذهبى، به‌ ویژه آنها که تمایلات «باطنى‌گرى» داشته یا دارند و گاه و بی‌گاه خود را به شیعه نیز منسوب می‌کنند و نیز برخى از شبه فیلسوفان متأثر از اندیشه‌های انحرافی و باطنى و اسماعیلی، مروج چنین اندیشه‌ای درباره اعداد یا نوع حروف بوده و هستند و باید به این نکته اهتمام ویژه داشت که بسیارى از اعدادى که در نقل‌هاى دینى آمده، می‌تواند بر اساس یک محاسبه الهى باشد، اما این‌که این عدد در موارد دیگرى هم کاربرد دارد و بدون یک مستند دینى می‌توان از آن در سایر موارد استفاده کرد، قابل قبول نیست. به عنوان نمونه، در دهها مورد در کتاب‌هاى دعا، عدد صد به کار رفته که فلان ذکر را صد مرتبه بگویید، اما این دلیل بر تقدس عدد صد به عنوان صد نمی‌شود. سایر عددها نیز همین‌طور است. به نظر می‌رسد جاذبه‌های خاصی نسبت به برخی از اعداد در میان مردم عادی سبب شده است تا این اعداد طى روزگاران، صورت تقدس به خود گرفته و گاه سوء‌استفاده‌هایی هم از آنها می‌شود و دلیل اهمیت و محبوبیت آنها صرفاً نشانه کثرت است.

وی در توضیح بیشتر این مطلب، گفت: مرحوم اربلی، از علماى بزرگ امامیه، در کتاب «کشف الغمه فی معرفه الائمه» در برابر کسانى که به تقدس عدد دوازده و بروج دوازده‌گانه براى اثبات امامت ائمه اطهار (ع) استناد کرده‌اند، اظهار می‌دارد، این مسئله نمی‌تواند چیزى را ثابت کند چرا که اگر چنین باشد، اسماعیلیان یا هفت امامى‌ها، می‌توانند دهها شاهد ـمثل هفت آسمان ارائه دهند که عدد هفت مقدس است، کما اینکه این کار را کرده‌اند.

عدد چهل در سن انسان‌ها نشانه بلوغ و رشد فکری آنها ذکر شده است

حجت‌الاسلام جعفریان ادامه داد: با این حال یکى از تعبیرهاى رایج عددى، تعبیر اربعین است که در بسیارى از موارد به کار رفته است. یک نمونه آن که سنّ رسول خدا (ص) در زمان مبعوث شدن، چهل بوده است. گفته شده که عدد چهل در سن انسان‌ها، نشانه بلوغ و رشد فکرى است در عین حالی که  برخى از انبیا در سنین کودکى به نبوّت رسیده‌اند. از ابن‌عباس گویا به نقل از پیامبر (ص) نقل شده که اگر کسى چهل‌ساله شد و خیرش بر شرش غلبه نکرد، آماده رفتن به جهنم باشد. در نقلی آمده است که مردمان طالب دنیایند تا چهل سالشان شود، پس از آن در پى آخرت خواهند رفت.

وی اشاره‌ای نیز به استعمال عدد چهل در بسیاری از متون دینی نیز کرد و گفت: در قرآن آمده است «میقات» موسى با پروردگارش در طى چهل روز حاصل شده است: «وَ وَاعَدْنَا مُوسَى ثَلَاثِینَ لَیْلَهً وَأَتْمَمْنَاهَا  بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَهً» (اعراف: 42) در نقل است که، حضرت آدم چهل شبانه‌روز بر روى کوه صفا در حال سجده بود.  درباره بنى‌اسرائیل هم آمده که براى استجابت دعاى خود چهل شبانه‌روز ناله و ضجّه می‌کردند. در نقلى آمده است که اگر کسى چهل روز خالص براى خدا باشد، خداوند او را در دنیا زاهد کرده و راه و چاه زندگى را به او می‌آموزد و حکمت را در قلب و زبانش جارى می‌کند. بدین مضمون روایات فراوانى وجود دارد و البته چله‌نشینى صوفیان هم درست یا غلط، از همین بابت بوده است.

این استاد تاریخ اسلام  تأکید کرد: علامه مجلسى در این باره که برگرفتن چهل‌نشینى از حدیث مزبور نادرست است در «بحار» به تفصیل سخن گفته است. اعتبار حفظ چهل حدیث که در روایات فراوان دیگر آمده، سبب تألیف صدها اثر با عنوان اربعین در انتخاب چهل حدیث و شرح و بسط آنها شده است. نقل دیگرى نیز موجود است که امیرمؤمنان (ع) فرمودند: اگر چهل مرد با من بیعت مى‌کردند، در برابر دشمنانم مى‌ایستادم و البته شاهد مثال پیرامون عدد چهل زیاد است و از جمله آنکه در روایت است که کسى که شرابخوارى کند، نمازش تا چهل روز قبول نمی‌شود و نیز در روایت است کسى که چهل روز گوشت نخورد، خلقش تند می‌شود و یا چهل روز طعام حلال بخورد، خداوند قبلش را نورانى می‌کند و دیگر مواردی که اسنادش موجود است.

وی اظهار داشت: اما اکنون باید دید که چرا اربعین سیدالشهدا (ع) اینچنین دارای اهمیت است؟ و در این مورد باید دید در کهن‌ترین متون مذهبى ما از «اربعین» چگونه یاد شده است؟ چنان که گذشت، مهمترین نکته درباره اربعین، روایت امام عسگرى (ع) است که همان نکته‌ای را در نشانه‌های مؤمن که پیشتر اشاره شد را فرمودند.

حجت‌الاسلام جعفریان گفت: اما پرسش‌های فراوانی است مبنی بر اینکه نخستین زائران اربعین چه کسانی بودند؟ که در این مورد باید گفت درباره منشأ اربعین امام حسین (ع) دو مسئله مطرح شده است: نخست روزى که اسراى کربلا از شام به مدینه مراجعت کردند و دوم روزى که جابر بن عبداللّه انصارى، صحابى پیامبر خدا (ص) از مدینه به کربلا وارد شد تا قبر اباعبداللّه‌الحسین (ع) را زیارت کند. شیخ مفید در «مسارالشیعه» که در ایام موالید و وفیات ائمه اطهار (ع) است، اشاره به روز اربعین کرده و نوشته است: این روزى است که حرم امام حسین (ع)، از شام به سوى مدینه مراجعت کردند. نیز روزى است که جابر بن عبداللّه براى زیارت امام حسین(ع) وارد کربلا شد اما طبق بررسی‌های دقیقی که ما در کتب تاریخی معتبر و نقل علمای بزرگ انجام داده‌ایم، اسرا و اهل بیت(ع) امام حسین (ع) در اربعین اول وارد کربلا نشده‌اند، بنابراین آنچه می‌ماند این است که نخستین زیارت امام حسین (ع) در اربعین توسط جابر بن عبداللّه انصارى صورت گرفته و از آن پس ائمه اطهار (ع) از هر فرصتى براى رواج زیارت امام حسین (ع) بهره می‌گرفتند.

متن زیارت اربعین حاوی مضامین عالی است و می‌تواند شیعیان را از این زیارت متنعم سازد

استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران درباره ضرورت توجه به زیارتنامه اربعین گفت: متن این زیارت با مضامین عالی، شیعیان را از زیارت آن حضرت در این روز برخوردار می‌کند. اهمیت خواندن زیارت اربعین تا جایى است که از علائم شیعه دانسته شده است، درست آن‌گونه که بلند خواندن بسم‌اللّه در نماز و خواندن پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز در روایات بیشمارى، از علائم شیعه بودن عنوان شده است.

وی در پایان ادامه داد: زیارت اربعین در «مصباح المتهجد» و نیز «تهذیب الاحکام» به نقل از صفوان بن مهران جمال آمده است. وى به نقل قول از امام صادق (ع) گفت که ایشان فرمودند: فی زیاره الاربعین تزور عند ارتفاع النهار.  این زیارت، به جهاتى مشابه برخى از زیارات دیگر است اما از آن روى که مشتمل بر برخى از تعابیر جالب در زمینه هدف امام حسین (ع) از این قیام است، داراى اهمیت ویژه است. در بخشى از این زیارت درباره هدف امام حسین(ع) از این نهضت آمده است: «... و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله وحیره الضلاله ... و قد توازر علیه من غرّته الدنیا وباع حظّه بالأرذل الأدنى» به این معنی که خدایا، امام حسین (ع) همه‌چیزش را براى نجات بندگانت از نابخردى و سرگشتگى ضلالت در راه تو داده در حالی که مشتى فریب‌خورده که انسانیت خود را به دنیاى پست فروخته‌اند بر ضد وى شوریده و آن حضرت را به شهادت رساندند.