به گزارش پایگاه تخصصی امام حسین علیه‌السلام کرب‌وبلا، مَقْتَل بر وزن «اسم مکان» و به معنای محلّ قتل، جای کشتن، و قتل‌گاه است. مَقْتَل، به گزارش مکتوب شامل تک‌نگاری‌های تاریخی و روایاتی پیرامون قتل و یا شهادت یکی از شخصیت‌های مطرح در تاریخ گفته می‌شود. مقتل‌نگاری میان شیعیان، بیشتر برای بیان شرح شهادت امامان معصوم (ع) و شخصیت‌های برجسته شیعه بوده است. به مرور زمان و در اثر رواج نگارش چنین آثاری پیرامون واقعه کربلا، استفاده از این اصطلاح منحصر به نقل رویدادهای مربوط به شهادت امام حسین (ع) و یارانش شد.
با وجود کتب متعددی که در مقتل‌نگاری وجود دارد، متأسفانه گاها شاهدیم در هیئات مذهبی و یا منابر مطالبی نقل می‌شود که هیچ گونه استناد تاریخی ندارد و یا سخنانی به معصوم (ع) نسبت داده می‌شود که هیچ گاه امام (ع) آن جمله را بیان نفرموده‌اند و در توجیه آن گفته می‌شود از «زبان حال» استفاده کردیم. در حالی که این اصطلاح در مطالعات علوم حدیثی هیچ جایگاهی ندارد. هر چند اصطلاح «نقل به معنا» آن هم به تأیید امام معصوم (ع) در مطالعات حدیثی وجود دارد، اما اینکه کلامی را به دلخواه خودمان به معصوم نسبت دهیم به هیچ وجه وجهه علمی و معرفتی ندارد.
وجود چنین چالشی ما را وا داشت تا در دهه ماه محرم به معرفی برخی مقاتل بپردازیم. یکی از مقاتل که شاید کمتر نام آن شنیده شده است، «تسلیه المُجالس و زینه المَجالس» محمد بن ابى طالب حائرى است که به «مقتل‌الحسین» مشهور است.
وى از خطباى شیعه است که در کرک شام متولد شده و به کربلا نقل مکان کرده است. زمان ولادت و وفات او روشن نیست ولى در نیمه دوم قرن دهم مشغول تألیف کتاب بوده است. حائرى قریحه شعرى هم داشته و اشعارى از خود در این کتاب آورده و دیوان شعرى نیز داشته است. گویا مؤلف آثار علمى چندانى ندارد و آنچه در مقدمه کتاب اشاره کرده خطبه‌‌هایى است که با توجه به خطیب بودنش در باره اهل‌بیت مى‌‌خوانده و آن‌ها را در کتاب زینه‌المجالس هم درج کرده است.
این کتاب شرح زندگانى پنج تن آل عبا (ع) است و به دلیل آنکه بخش مربوط به امام حسین (ع) در آن مفصل‌تر است، به «مقتل‌الحسین (ع)» شهرت یافته است. مؤلف آن محمد بن ابى طالب حسینى حائرى از عالمان قرن دهم است.
محتواى کتاب
وى کتاب را در 10 مجلس تنظیم کرده که سه مجلس آن در جلد نخست و بقیه در جلد دوم آمده است. عنوان مجالس ده‌گانه که در واقع فصل‌‌هاى کتاب به شمار مى‌‌رود این‌چنین است:
مجلس اول در تظلم امام حسین (ع) و ثواب گریه بر او، مؤلف در ادامه این مجلس به مناسبت، مصائب پیامبران را بیان کرده و شرحى از احوال برخى پیامبران را آورده است.
مجلس دوم زندگانى پیامبر (ص) با تکیه بر همراهى حضرت على (ع) با او، مجلس سوم فضائل و کرامات و شرحى از حوادث دوران زندگى امیرالمؤمنین و شهادت آن حضرت به اضافه مناقب حضرت زهرا (س) و ازدواج او با على علیه‌السلام، مجلس چهارم درباره زندگى و مناقب امام مجتبى و موضوع صلح آن حضرت با معاویه، مجلس پنجم تا دهم زندگى، مقتل و فضیلت زیارت امام حسین علیه‌السلام.
مؤلف بر اساس آنچه خود در مقدمه مى‌‌گوید در تنظیم این 10 مجلس، از کتاب فارسى روضه‌الشهداء تبعیت کرده و روش آن را در پیش گرفته است. با این حال به نظر مى‌رسد مؤلف چندان محتواى روضه‌الشهداء و کتبى از این دست را در اثر خود نیاورده و سعى بر نقل کردن از منابع کهن و معتبر داشته است، چنان که در مواردى از «ابومخنف» و «حمید بن مسلم» و گاه متأخرین مانند خوارزمى و لهوف گزارش کرده است.
مؤلف مطالب خود را از منابع متعددى که پیش از او رواج داشته نقل کرده و در مواردى به نام منبع تصریح کرده و گاه سلسله اسناد را آورده است. محقق کتاب مرحوم فارس حسّون، منابع کتاب را به تفصیل استخراج کرده است. مؤلف در مقدمه یادآور مى‌شود که در این اثر روایاتى را نقل مى‌کند که علما آن را صحیح دانسته و در کتب خود آورده‌‌اند. به دلیل تبعیتى که حائرى از روضه‌الشهداء کرده کتاب خود را به فصاحت و بلاغت و سجع زیبا آراسته است.
