کنار «مجمع دوستداران حسین علیه‌السلام» در کانون فرهنگی زیتون، آثار هنری چشم‌پسند و دل‌نوازی هستند که ناخواسته تو را سمت خود فرا می‌خوانند. از نقوش زیبای گل و مرغی که به دستان هنرمند استاد نگارگر شکل می‌گیرند تا نقش معلایی که پیام عزت‌مندی و اقتدار زنان را در عاشورا، واقعه انسان‌ساز دوران، پیام‌رسانی می‌کند، به گفته مدیر جوان «گالری جانا» این بخش با هدف طراحی، تولید و پخش آثار هنری با مضمون مذهبی به ویژه با موضوع امام حسین (ع) به دنبال خلق و حمایت از تولید آثاری برای انتقال مفاهیم و مضامین با کیفیت بالا و مناسب سلیقه جامعه امروزی است.

گفت‌و‌گوی کرب‌و‌بلا با یاسمن باروتیان مدیر گالری جانا را در ادامه می‌خوانید:
 

چه زمینه‌ها و افق‌های نگاهی و چگونه به شکل‌گیری «جانا» منجر شد و این بخش چه رویکردی را در هنر دنبال می‌کند؟
من در دانشگاه هنر درس خوانده‌ام و با توجه به دغدغه‌هایی که در حوزه هنر مذهبی داشتم، پیشنهاد دادم از ظرفیت غنی زیتون در محتوا، برای تولید آثار هنری به شکل بصری استفاده شود؛ مؤسسه زیتون مجموعه گرافیکی توانمندی دارد و بر همین اساس تلاش شد تا با بهره‌گیری از ابزار هنر و محتوای یاد شده، ارائه پیام در حوزه مذهبی و به طور خاص امام حسین (ع) به شکل اثرگذارتری صورت بگیرد.

راه‌اندازی یک گالری و کارگاه هنری، نخستین گامی بود که در این راستا برداشته شد. در وهله نخست، تلاش شد تا یک سری محصولات و آثار در حوزه هنرهای تجسمی تولید شود که به لحاظ کیفی از استانداردها و معیارهای امروزی جذب مخاطب برخوردار باشد. در جانا همزمان چند هدف را دنبال می‌کنیم که خوشبختانه استقبال از این مجموعه نشان می‌دهد در حال نزدیک شدن به هدف‌هایمان هستیم. کاری که آغاز کردیم در آغاز بسیار دشوار بود و چالش‌های خاص خود را داشت، مثلا دافعه‌ها و بعضا بدبینی‌هایی از سوی افراد مذهبی به این نوع کارها وجود داشت، چرا که تازگی داشتند. این نگاه در میان هنرمندان هم بود و افراد هنری، نسب به این کار تردیدهایی داشتند.
 

مهم‌ترین چالش‌هایی که با آن مواجه شدید، چه بودند؟
برخی افراد مذهبی از یک سو این دست کارها را دون شأن جایگاه امام حسین (ع) و فضای مذهبی قلمداد می‌کردند و از سوی دیگر، اغلب هنری‌ها هم حاضر نبودند کارهای مذهبی را وارد رزومه و سیاهه‌ آثارشان کنند که دلیلش نگاه‌های خاص به حوزه مذهب بود.

هنر ما در عرصه ارائه آثار هنری نو و پیشرو در حوزه مذهبی آن‌طور که باید و شاید کارآمد و پویا عمل نکرده است. این در حالی است که حوزه شیعه و امام حسین (ع) با توجه به ظرفیت‌های بالایی که دارد، می‌تواند خلق آثار هنری را با بهترین کیفیت و بالاترین میزان جذب مخاطب ممکن کند. پیگیری، تعامل و گفت‌وگوهای زیادی صورت گرفت تا نگاه و اندیشه پیرامون این فعالیت برای هر دو قشر مذهبی و هنرمند تبیین شود. به طور جدی پیگیر بودیم تا یک ساز و کار مناسب برای خلق آثار هنری مذهبی با نگاهی نو اما مبتنی بر آموزه‌ها و اعتقادات ما شکل بگیرد.

دومین هدف جانا، بهره‌مندی از توانمندی اساتید و هنرمندان برجسته‌ای است که در این زمینه‌ها حرفی برای گفتن دارند. قصد داریم با معرفی آثار و تجربیاتشان، ظرفیت‌های کار هنری در این حوزه را نمایان کنیم و در یک گام بالاتر، مجموعه‌دار آثار فاخر این حوزه باشیم. این راه، با برگزاری ورک‌شاپ‌ها و کارگاه‌های آموزشی آغاز شد.

به طور جدی پیگیر بودیم تا یک ساز و کار مناسب برای خلق آثار هنری مذهبی با نگاهی نو اما مبتنی بر آموزه‌ها و اعتقادات ما شکل بگیرد.

سومین هدف جانا، ایجاد بستری مساعد برای هنرمندان و هنرجویانی بود که در عرصه مذهبی فعالیت یا دستاوردی دارند، صاحب ایده هستند یا علاقه‌مند هستند در این راه گام بگذارند اما به هر دلیلی مجال و امکانات لازم برای بروز خلاقیت‌هایشان را ندارند. همین‌جا اعلام می‌کنم که مؤسسه فرهنگی تبلیغی زیتون و گالری جانا پذیرای آن‌هاست و تلاش می‌کند فضایی را فراهم کند که بتوانند هنر و خلاقیتشان را در این عرصه شکوفا کنند.

از هنرمندان یا گروه‌های هنری گوناگونی دعوت شده تا مهمان مجمع دوستداران حسین (ع) باشند و توانمندی‌ها و دستاوردهایشان را ارائه دهند. برخی از این گروه‌ها صاحب محصولات بنام و شناخته‌شده‌ای هستند و در سطح بین‌المللی فعالیت می‌کنند. گروه هنری «Hossein united us» یکی از همین‌ گروه‌های فعال است که به طور خاص در حوزه تولید محصولات هنری برای کودکان فعالیت می‌کند و محصولات خود را در دومین مجمع دوستداران حسین (ع) از روز اول تا پنجم محرم ارائه داد.

به ظرفیت هنر برای انتقال پیام عاشورا و فرهنگ امام حسین (ع) اشاره کردید. فکر می‌کنید هنر ما با توجه به توانمندی و ظرفیتی که در انتقال پیام و آگاهی‌بخشی دارد، چگونه باید در این حوزه کارآمد و اثرگذار عمل کند؟
هنر ما همان‌طوری که اشاره شد علی‌رغم ظرفیت‌های بالایی که دارد، ضعیف عمل کرده و جز در مواردی معدود، نتوانسته آن‌طور که باید و شاید حق مطلب را ادا کند. کارهایی که صورت گرفته عمدتا در قالب و چارچوب‌های محدود و مشخصی بوده است یا این‌که در مقابل به شکل لوکس و محدود ارائه شده است. درواقع محصولی نبوده است که برای جامعه قابل استفاده و همه‌گیر باشد. بنابراین هنر به مفهوم کلی چندان با فضای مدرنیته سازگار نشده است و نتوانسته خود را با ساز و کار این عصر برای نقش پیام‌رسانی و جذب مخاطب هم‌خوان کند.

مردم این دوره و زمانه به فراخور شرایط، کمتر به گونه‌های قدیمی و کلیشه‌ای هنر مذهبی جذب می‌شوند.

مردم این دوره و زمانه به فراخور شرایط، کمتر به گونه‌های قدیمی و کلیشه‌ای هنر مذهبی جذب می‌شوند. تجربه نشان داده است که به تدریج و در طول دوره‌های تاریخی، نگاه و رویکرد هنر با زمانه خود مطابق شده است و این اتفاق به صورت مستمر بوده، اما انگار از یک جا به بعد هنر مذهبی در یک نقطه متوقف می‌شود. بنابراین هنر مذهبی به نوآوری دست نزده است و با تکرار چندین باره همان نمادها، نشانه‌ها و محتوا به ورطه کهنگی و روزمرگی دچار شده است. الان باید تلاشی جدی صورت بگیرد تا مفاهیم، ابزار و رویکردهای تازه به عرصه هنر مذهبی وارد شود.
 

این مجموعه از چه ظرفیتی برای تحقق این نگاه بهره می‌برد؟
گالری جانا توانسته با ارائه این آثار ارزشمند در این حوزه به مرور استقبال مخاطبان را همراه خود داشته باشد؛ اگر چه در نخستین روزها چالش‌های گوناگونی پیش روی این راه بود، با این‌که کارها مغایرتی با اصول و باورها نداشتند اما مقاومت‌هایی برسر راه این کارهای هنری قرار می‌گرفت اما خوشبختانه استقبال از این دست آثار هنری بیشتر شده است و دست به دست شدن کارها در فضای مجازی، نشان می‌دهد این مسیر درست بوده است. ما در بخش هنرهای تجسمی با آموزش افرادی که به فعالیت در این عرصه علاقه‌مند هستند سعی می‌کنیم ایده‌ها را به سوی تولیدات تازه در عرصه هنر مذهبی سوق دهیم. این کار به فراخور هر اثر ممکن است با نوآوری در محتوا، ایده، طرح‌ها، نشانه‌ها و یا مفهوم صورت بگیرد. پس باید با استفاده از ظرفیت و نشانه‌های ساده اما مفهومی در هنر اسلامی، همان حس دلدادگی و ارادت به شکلی اثرگذار به مخاطب منتقل شود. مثلا یک سری گلدان به ظاهر ساده، با بهره‌گیری از المان‌ها و نشانه‌های مربوط به امام حسین (ع) با وام گرفتن از رنگ و لعاب‌های حرم ایشان، همان تأثیری را بگذارد که در یک روضه یا برنامه با محوریت امام حسین (ع) دریافت می‌کنیم. در واقع به شکلی کاملا غیر مستقیم این حال و هوای معنوی را وارد زندگی کرده‌ایم. اما در شکل مستقیم آن نیز هنرهای تجسمی ما دارای ظرافت و ظرفیت‌هایی هستند که می‌توانند صرفا با تغییر در نگرش و مضامین در قالب و شکلی نو، مخاطبان امروزی را به خود جذب کنند.

از مجمع دوستداران حسین (ع) و برنامه‌هایی که در این رویداد داشتید بگویید.
علاوه بر فعالیت‌های مختلفی که جانا به صورت ویژه به آن‌ها می‌پردازد، بخش جانا در دومین مجمع دوستداران حسین (ع)، 3 ورکشاپ تخصصی را برگزار کرد. ورک‌شاپ استاد بحرینی که یکی از اساتید خط معلی به‌شمار می‌روند و از شاگردان استاد عجمی، مبدع این خط هستند، یکی از این برنامه‌ها بود. استاد بحرینی جزو معدود اساتیدی است که درجه استادی را از خود استاد عجمی دریافت کرده است و آثار فاخر و ارزشمندی در حوزه ارائه آثار هنری دارد. ایشان با عنایت به آثار ویژه‌ای که در کارنامه هنری خود دارند انتخاب شدند که مجموعه چهل حسین (ع) و همچنین چهل زینب سلام الله علیها از برجسته‌ترین آن‌هاست. مثلا در مجموعه آثار چهل زینب (س)، این استاد معلی، با هر یک از زینب‌هایی که نگاشته‌اند تصویری از منزل‌های حضرت زینب کبری (س) را در طول واقعه عاشورا به تصویر کشیده‌اند. همچنین هر یک از چهل حسینی که توسط ایشان طراحی شد، مفهومی عاشورایی را در قالب شکلی خاص به مخاطب منتقل می‌کند. در طول 5 شبی که ایشان مهمان این مجمع بودند نام حضرت زینب (س) را نگاشتند و شاگردان ایشان نیز که از بانوان بودند، در طول 4 شب حضور ایشان در مجمع دوستداران حسین (ع)، نام بانوان مهم و تأثیرگذار واقعه عاشورا را مشق کردند.

امیدوارم با توجه به استقبالی که از سوی مخاطبان صورت گرفت و بر مبنای اهدافی که جانا در راستای تحقق خلق نوآوری در آثار و مضامین هنری در حوزه مذهبی و به طور خاص امام حسین (ع) دنبال می‌کند، بتوانیم به آن‌چه که در نهایت منجر به شناخت و معرفی این حوزه بر مبنای مضامین خلاقانه است، نزدیک شده باشیم.

استاد شاهسوندی که خود نیز از هنرمندان بانو هستند و به مدت 12 سال به صورت حرفه‌ای هنر نقاشی را دنبال کرده‌اند، نقش کردن تابلویی با محوریت زنان در واقعه عاشورا را در طول حضورشان در مجمع دوستداران حسین (ع) انتخاب کردند. ایشان با ظرافت و نگاهی هنرمندانه نخستین اثر خود را که طی 5 روز به تصویر کشیدند، «ریحان» نام‌گذاری کردند؛ علت انتخاب این نام، تعبیر زیبای امیرالمؤمنین (ع) از زن به ریحان بود که با شعر زیبایی از سهراب سپهری با مضمون «مرگ گاهی ریحان می‌چیند» درآمیخت.

ورک‌شاپ سوم توسط استاد اسکندرپور برگزار شد که علت انتخاب ایشان، پیشینه برجسته و نام شناخته‌ شده‌ ایشان در عرصه هنرهای اسلامی است. طراحی نقوش درب حرم مقدس ائمه و امام‌زادگان، طراحی ضریح مسلم‌بن‌عقیل (ع)، حبیب‌بن‌مظاهر (ع)، حضرت زینب (س) و همچنین حضرت اباالفضل العباس (ع) در خیمه‌گاه علاوه بر آثار برجسته در خطاطی، نگارگری و نقاشی گل و مرغ بخش کوچکی از فعالیت هنری و ارادت ایشان به اهل‌بیت و یاران ایشان است. در ورک‌شاپی که آقای اسکندرپور به مدت 5 شب در مجمع دوستداران حسین (ع) برگزار کردند اتفاقات جالب و نکات ارزشمندی اتفاق افتاد که بیان مضمون‌ها، تعابیر و نشانه‌ها در مورد نقوش گل و مرغ و مضمونی که در پس هریک از این آثار است، مخاطبان را به وجد آورد.
 

ارزیابی‌تان از این ورک‌شاپ‌ها چه بود؟
خوشبختانه بازخورد بسیار خوبی از سوی مخاطبان داشتیم. مثلا در ورک‌شاپ استاد اسکندرپور، نکاتی بیان شد که نحوه چیدمان، رنگ‌ها و پیچش خطوط، هر یک دریایی از مفاهیم و نکات بود که ضمن جذابیت برای مخاطبان، ما نیز متوجه شدیم که از دل این مفاهیم می‌توان چه مضامین و ایده‌های نوآورانه‌ای را شناخت که می‌تواند در خلق آثار هنری جدید کمک‌کننده باشد، حتی زمینه ارائه پایان‌نامه‌ها و مقاله‌هایی بر اساس تجربه‌هایی که در این ورک‌شاپ‌ها داشتیم، ایجاد شد.

علاوه بر حضور اساتید هنرمند در ورک‌شاپ‌ها، گروه هنری «Hussain united us» که به طراحی و تولید محصولات هنری به طور خاص برای کودکان مشغول است و به صورت بین‌المللی فعالیت می‌کند، با آثارش مهمان مجمع دوستداران حسین (ع) بود. همچنین خانم لیلا سادات ذوالفقاری از کارشناسان صنایع دستی، طرح‌های بدیع و جالبی از پرچم‌های عزادارای امام حسین (ع) که در این پرچم‌ها، رنگ و نشانه‌های خاص، هر یک دارای پیام معنوی خاص خود بودند، ارائه داد.

در مجموع امیدوارم با توجه به استقبالی که از سوی مخاطبان صورت گرفت و بر مبنای اهدافی که جانا در راستای تحقق خلق نوآوری در آثار و مضامین هنری در حوزه مذهبی و به طور خاص امام حسین (ع) دنبال می‌کند، بتوانیم به آن‌چه که در نهایت منجر به شناخت و معرفی این حوزه بر مبنای مضامین خلاقانه است، نزدیک شده باشیم.