به گزارش کرب‌و‌بلا، محمدرضا خوشرو مؤلف کتاب «سیاست‌های رسانه‌ای پوشش مراسم اربعین حسینی (ع)» معتقد است با توجه به جایگاه ویژه مراسم اربعین حسینی، ضروری است رسانهها با دقت بیشتری به پوشش این مراسم بزرگ بپردازند تا مانع از هر گونه سواستفاده و بازنمایی اشتباه از این واقعه عظیم شوند.
مشروح گفت‌و‌گوی وب‌سایت کرب‌و‌بلا با مؤلف این کتاب را در ادامه می‌خوانید:
این کتاب با چه هدفی نگاشته شده است؟
پیاده‌روی اربعین یک مراسم، با ارزش‌های خبری متعدد برای رسانهها است. اما از سویی در سطح بین‌المللی توجه رسانه‌ای چندانی به آن نشده است و به همین واسطه ماموریت و مسئولیت رسانه‌های همسو با آموزه‌های تشیع در مواجهه با رویدادهایی نظیر بحث اربعین، خیلی سنگین‌تر می‌شود.
از طرف دیگر موضوعی که این روزها مورد توجه است، وحدت جامعه اسلامی است که به واسطه برخی رویدادها قوت می‌گیرد و یکی از این رویدادها، اربعین حسینی است. برای همین دشمنان وحدت و انسجام و یکپارچگی جامعه اسلامی به این مراسم توجه ویژه‌ای دارند و به همین جهت مسئولیت رسانه‌های همسو از این منظر هم خطیرتر می‌شود.
بنابراین می‌توان گفت این دو موضوع مسئولیت رسانهها را بیشتر می‌کند. چرا که هر گونه بازنمایی اشتباه از این رویداد می‌تواند بهانه دست دشمنان اهل‌بیت علیهم‌السلام و اسلام دهد تا این مراسم با شکوه را به نحو دیگری منعکس کنند و این باعث تخریب جایگاه این مراسم می‌شود. لذا در این کتاب ما سعی کرده‌ایم به کارکردهای رسانه‌ای اربعین پیش از مراسم، حین و بعد از مراسم بپردازیم و انواع کارکردهای رسانه‌ای آن را بررسی کنیم.
اشاره کردید که در بخشی از این کتاب به کارکردهای رسانه‌ای این مراسم اشاره شده است، این کارکردها از نظر مؤلفان چه بوده است؟
به‌عنوان مثال، لازم است در یک مقطعی رسانهها، کارکرد اطلاع‌رسانی و خبری داشته باشند و اخبار و رویدادها را صریح و دقیق منعکس کنند، یا در برهه‌ای کارکرد آگاهی‌بخشی و بصیرت‌افزایی برای مخاطبان لازم است. یا حتی کارکردی که رسانه باید در مواقع بحرانی ایفا کند. مواردی از این قبیل مد نظر مؤلفان در این کتاب بوده است.
این کتاب به چه موضوعاتی پرداخته است؟
این اثر در قالب سه فصل نگاشته شده است که عناوین آن‌ها عبارت است از: نقش کارکردی رسانهها در مراسم اربعین حسینی، سیاست‌های رسانه‌ای و مصادیق پوشش رسانه‌ای مراسم اربعین که شامل بایدها و نبایدهایی است که فعالین رسانه باید به آن‌ها توجه کنند و فصل سوم سیاست‌های رسانه‌ای در مواقع بحران‌های احتمالی را شامل می‌شود.
به‌عنوان مثال برخی از مهمانان مراسم اربعین از کشورهایی هستند که در آن کشورها شیعه در اقلیت است و محبت اهل‌بیت (ع) بسیار پر خطر است. در این شرایط اگر عکاسی بدون هماهنگی تصویر این افراد را منتشر کند ممکن است باعث ایجاد مشکل برای آن افراد شود، که ما در این کتاب این نوع مثال‌ها را ذکر کرده و نکاتی را متذکر شده‌ایم.
یا مثلا در مورد بانوان عراقی که از قشرها و طوایف مختلف عراق در این مراسم حضور دارند و ممکن است لازم باشد با در نظر گرفتن فرهنگ آنجا از انتشار عکس آنان خوددداری کنیم.
یا در مورد نحوه اطلاع‌رسانی خدمات است که باید بپذیریم میزبان اصلی، عراقی‌ها هستند. ما باید به این نکته توجه کنیم که ما مهمان عراقی‌ها هستیم و خدمات ارائه شده توسط ایرانی‌ها، کمک به میزبان عراقی است و در انعکاس این نوع خبر‌ها باید مراقبت بیشتری داشته باشیم تا وحدت بین مردمان این دو کشور خدشه دار نشود.
یکی از کارکردهای رسانه نگاه نقد و نظارتی به مسائل است، چطور می‌توان با حفظ این جایگاه از ایجاد حاشیه برای این مراسم بزرگ خودداری کرد؟
در بخش اول کتاب که کارکردهای رسانه‌ای مطرح شده است، در مورد نظارت رسانهها بحث شده که رسانهها به نمایندگی از طرف جامعه مخاطب وظیفه دارند اشکالات را با گستره بیشتری ببینند و منعکس کنند. بحث نظارت بر نواقص و ضعف‌ها و کاستی‌ها باید با همین حساسیت‌ها از جانب اصحاب رسانه انجام شود، ولی باید مراقب بود چه ادبیات نظارتی استفاده می‌شود که منجر به بازنمایی زشتی از این مراسم نشود. در برخی مواقع شاید لازم باشد رسانهها تا حد ممکن این رصد را در اختیار مراجع ذی‌ربط قرار دهند. مثلا ممکن است مرز دچار مشکلاتی شود و عده‌ای بتوانند بدون ویزا از مرز خارج شوند و بی‌دقتی در انتشار اخبار مربوط به این موضوع منجر به این شود که مردم فکر کنند بدون ویزا می‌توانند به مرزها مراجعه کنند که عواقب امنیتی بالایی در پی خواهد داشت.
از طرفی اگر مشکلات درست بازنمایی نشود هم دچار مشکل می‌شویم. مثلا برخی رسانهها فقط زیبایی‌های مسیر اربعین را نشان می‌دهند و از مشکلات این مراسم اخباری را منعکس نمی‌کنند که شاید باعث شود زائرین بدون تجهیزات لازم اقدام به سفر کنند. رسانهها موظف هستند که این مشکلات و سختی‌های سفر را در کنار معنویت سفر به زائران منتقل کنند.
فصل سوم این کتاب همان‌طور که اشاره کردید به سیاست‌های رسانه‌ای در مواقع بحران پرداخته است، که به نظر می‌رسد با توجه به اینکه کشور عراق همچنان دچار بحران است توجه به آن بسیار ضروری است. این کتاب چه نکاتی را در مواقع بحران در اختیار اصحاب رسانه قرار داده است؟
به هر حال کشور عراق، کشور جنگ زده‌ای است و از ناامن ترین کشورها محسوب می‌شود. هر چند در ایام اربعین تلاش بسیاری برای برقراری امنیت در آن کشور انجام می‌گیرد اما دشمن و گروه‌های تکفیری سعی دارند مراسم را ناامن جلوه دهند، به همین منظور ضروری است رسانهها آماده باشند تا در انتشار اخبار مربوط با دقت کافی عمل کنند. مثلا اگر جایی بمب‌گذاری اتفاق افتاده باشد و رسانهها ناخواسته با انتشار برخی اخبار مردم را هیجان‌زده کنند یا حس ناامنی ایجاد کنند در راستای همان هدف تروریستی اقدام کرده‌اند.
برای جلوگیری از این آسیب‌ها باید ارتباط دو سویه بین مسئولین و رسانهها همواره و نه فقط در ایام خاص وجود داشته باشد، برای این موارد چه پیش‌بینی‌هایی صورت گرفته است؟
در سال‌های گذشته این مشکل احساس می‌شد که رجوع به مسئول غیر مرتبط در یک امر منجر به انتشار اخبار با اطلاعات ناکافی و در برخی موارد حتی اخبار ناصحیح می‌شد، در همین راستا در انتهای این کتاب پیوستی قرار داده‌ایم که شماره تماس بخش‌های انتظامی، امنیتی، سلامت و بهداشت، سفارت، ستاد اربعین و به طور کلی مسئولان مرتبط در دسترس اهالی رسانه باشد تا در مواقع لزوم بتوانند با مسئول امر ارتباط گرفته و از ارتباط با مسئول غیر امر خوددداری کنند.
در تهیه و نگارش این کتاب از کارشناسان رسانه‌ای هم استفاده شده است؟
با توجه به این موضوع که مخاطب اصلی این کتاب فعالین حوزه رسانه‌ای هستند ضروری بود که نقطه نظرات اهالی رسانه در این کتاب مدنظر قرار بگیرد. در همین راستا مجموعه جلساتی با اهالی رسانه اعم از خبرگزاری‌های رسمی، مستندسازان، فعالین فضای مجازی، عکاسان و حتی شبکه‌های ماهواره‌ای شیعی که برای مخاطب جهانی پوشش مراسم اربعین را انجام می‌دهند، داشته‌ایم و نکات مد نظر آنان در حد ممکن در این کتاب لحاظ شده است.
لازم به یادآوری است که این کتاب پیش‌نویس اولیه بوده و قطعا نقدهایی به آن وارد خواهد شد و در سال‌های آتی نکاتی به آن اضافه خواهد شد. همچنین در گردهمایی یاوران رسانه‌ای اربعین این کتاب در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت.
گفتنی است علاقه‌مندان می‌توانند کتاب «سیاست‌های رسانه‌ای پوشش مراسم اربعین حسینی (ع)» را از کمیته فرهنگی و آموزش ستاد اربعین تهیه کنند.
یکی از رسالتهای «کرب‌و‌بلا» اطلاع‌رسانی در حوزه امام حسین علیهالسلام است که در راستای این رسالت، رویدادهای خبری را پوشش میدهد و مصاحبه با افراد صاحب نظر را به صورت غیرجانبدارانه در جهت تبیین دیدگاههای مختلف منتشر می‌کند. در نتیجه نظر افراد مصاحبه شونده لزوما همان دیدگاه «کرب‌و‌بلا» نخواهد بود.
