چه شد که جنگ تحمیلی به نقطه‌ی عطفی برای دوران جدید مداحی و آغاز سبک‌های جدید تبدیل شد؟
93
این مربوط می‌شود به خصوصیاتی که انقلاب ما داشت و اینکه افرادی که وارد عرصه شدند از حضرت سیدالشهدا (ع) الگو می‌گرفتند. طبیعتاً نوحه و سینه‌زنی و توسل به آن حضرت یکی از سلاح‌های مؤثر همه‌ی رزمندگان بود. روحیه و خلوص آن‌ها در چنان فضای معنوی با حال و هوای این دوران بسیار متفاوت بود؛ اما پس از تمام شدن جنگ، تصور کردیم ما باید جالب و جاذب باشیم و جوانان را به‌اجبار وارد عرصه‌ی مذهب کنیم. اشتباه ما این بود که سبک‌ها را تغییر دادیم، چون گمان می‌کردیم سبک‌ها، نو به نو جذابیت دارد و مردم را به هیئت‌ها می‌کشاند. غفلت ما باعث شد که توجه به سبک بیشتر از مفاهیم باشد و در نتیجه تمام همّ و غم افراد به سمت سبک‌های جدید رفت. تا اینکه حتی برخی وارد عرصه‌هایی خارج از مذهب شدند و دیگر شأن و منزلت ائمه اطهار (ع) را در نظر نداشتند. دشمن هم از این فرصت استفاده کرد تا در این زمینه نقش‌آفرینی کند و شد آنچه که نباید بشود. البته بسیاری متوجه این تهاجم فرهنگی شدند و به مقابله پرداختند. الآن در مجموع فضا با آن زمان متفاوت شده، اما لازم است که به این مسئله توجه زیادی شود.
دفاع مقدس و شور حسینی مکمل یکدیگر بودند. حال و هوای حسینی باعث می‌شد که رزمندگان رشادت و شجاعت بیشتری در جریان جنگ داشته باشند و این ارتباط، در نهایت بر مدل عزاداری هم تأثیرگذار بود. این جریان باعث شکل‌گیری یک سبک می‌شد. حتی سبک سینه‌زنی‌ها در برهه‌ای از زمان تغییر کرد و شاهد استقبال گسترده‌ای از سینه‌زنی بودیم. از طرف دیگر وقتی قومیت‌های گوناگون در جبهه‌ها کنار هم قرار می‌گرفتند، عزاداری‌هایشان بر هم اثر می‌گذاشت. به نظر شما آیا این سبک آفرینی‌ها اشتباه بود؟
کاملاً درست است. حال و هوای دوران دفاع مقدس بر کیفیت و سبک عزاداری‌های حسینی اثرگذار بود؛ اما ما غفلت کردیم از اینکه آنچه زمینه‌ساز تغییر سبک می‌شد، ما نبودیم؛ بلکه همان حال و هوای معنوی بود که سبک جدیدی را می‌آفرید. ما از آن اخلاص دور شدیم و خودمان را عامل ایجاد سبک‌ها و حال معنوی دانستیم.
خود من گاهی به سبک‌های قدیمی و دوران انقلاب و جنگ تحمیلی مداحی می‌کنم و وقتی دوستان خرده می‌گیرند که چرا به این سبک مداحی کردی، می‌گویم نتیجه به دست ذات اقدس خداوند است و اوست که باید حال معنویت را به بنده عطاء کند. چراکه اگر او نخواهد هیچ سبک و سیاقی در مداحی، بر مردم اثر نمی‌گذارد. راه‌حل دغدغه‌های مادی و معنوی ما، به‌ویژه در عرصه‌ی
94
مداحی، فقط توکل به خدا و توسل به ائمه اطهار (ع) است و بس.
دوستان دیگر ما حاج منصور لولایی و حاج ماشاءالله عابدی هم به این نکته اهمیت زیادی می‌دادند. به‌هیچ‌وجه در پی این نیستند که هرسال سبک نویی را ارائه دهند. بلکه در پی معنویت‌اند و حال و هوای معنوی را از خداوند طلب می‌کنند.
درست است که نیت خالص و توجه در تأثیرگذاری سبک مؤثر است؛ اما از لحاظ فنی، معیار و ملاک سبک اثرگذار چیست؟ آیا اصولاً کسی که می‌خواهد در مداحی سبک جدیدی را ارائه دهد باید موسیقی و وزن شعر را بداند؟
طبیعتاً آشنایی با وزن شعر و موسیقی و همچنین اشراف بر روایت و روضه مؤثر است؛ اما آنچه از نظر فنی بسیار مهم است، این است که موسیقی و شیوه‌ی مداحی به‌گونه‌ای باشد که مورد رضایت خدای تعالی و امام زمان (ع) قرار بگیرد نه اینکه برای خلق سبک جدید، به هر ابزار و مدلی متمسک شویم. هر نوع موسیقی در مداحی و نوحه جا ندارد. یک‌زمان خودمان سبک جدیدی می‌سازیم و در یک شرایطی به ما می‌آموزند که به چه شیوه‌ای روضه بخوانیم. تمام سبک‌هایی که ماندگار شده از همین نوع دوم است که به تلاش ما هم منوط نمی‌شود. کسی که خواسته برای خدا کاری کند، بر ذهن و زبانش جاری کرده و آن اثر دارد و ماندگار است. از بین تمام لوازم فنی، دل‌سوختگی و خلوص است که نوحه را ماندگار می‌کند. حاج اکبر ناظم هیچ‌کدام از روش‌ها و سبک‌های فنی را نمی‌شناخت. دارایی او خلوص و دل پاکش بود.
شما شعرهایی که می‌خوانید را چطور انتخاب می‌کنید؟
در انتخاب شعر به جدید یا قدیمی بودن آن توجه زیادی ندارم. بیشتر اصرار دارم که ادبیات قوی و منطبق بر روایات داشته باشد، مضامین آن هم تکراری نباشد.
حفظ بودن شعر چقدر مهم است؟
وقتی مداح شعر را حفظ باشد، بر آن تسلط بیشتری دارد. به عبارتی، حفظ شعر سرمایه است. هرچه مداح شعر بیشتری را حفظ باشد، سرمایه‌اش بیشتر است و مطابق مناسبت‌ها و حال مجلس، شعر مناسب‌تری می‌تواند بخواند.
خودتان هم دستی در شعر و سبک دارید؟
95
در شعر وارد نیستم، اما سبک را در حین خواندن ایجاد می‌کنم. البته تلاش خاصی برای ایجاد سبک جدید ندارم.
یعنی شما در حین مداحی به ذهنتان می‌آید که سبک را تغییر بدهید؟ برخی افراد دور هم می‌نشینند تا شعر و سبکی به مناسبت خاصی بسازند. تفاوت این دو شیوه ایجاد سبک و شعر چیست؟
راجع به موسیقی، افراد صاحب‌نظر زیادند؛ اما من معتقدم که این اشعار و روایت‌ها که ابزار کار مداحی است، بار موسیقی را همراه خودش دارد؛ تنها من باید با توجه خودم آن‌ها را پیدا و اجرا کنم. تعلیم و یادگیری موسیقی به‌زعم خیلی افراد برای مداحی لازم واجب است؛ اما باید توجه داشت که ضمیر مداح ناخودآگاه درگیر اجرای آموزه‌های موسیقی می‌شود و از اصل مطلب و توجه به مفاهیم بازمی‌ماند. اگر کسی موسیقی را کاملاً بیاموزد و در حین شروع مداحی تنها به یاد سیدالشهدا (ع) باشد، می‌تواند سبک زیبا و اثرگذاری را ارایه دهد؛ اما خیلی افراد با پرداختن به نوار و موسیقی، از توجه به کربلا بازمی‌مانند. پس کسی که علاقه به خواندن دارد، طبیعتاً خیلی از خواندن‌ها را شنیده، اگر به‌واقع با اصل موضوع متصل شود، روضه‌اش هم اثرگذار خواهد بود.
البته من ایجاد موسیقی و سبک جدید را به‌طور جمعی رد نمی‌کنم؛ اما نباید اخلاص و روح اصلی‌اش را از دست بدهد. وگرنه اثر معنوی نخواهد داشت. برخی مادحین هرسال یک روضه‌ی ثابت می‌خوانند، اما اثرگذاری آن گسترده است.
به نظر می‌رسد تذکری که در ابتدای مداحی به شما داده‌اند، بر شیوه‌ی مداحی‌تان بسیار مؤثر بوده است.
بله. معتقدم بیشتر باید به حال و هوای معنوی پرداخت تا سبک یا شعری خاص. در مجموع اصل روضه توکل به خدا و توجه خالص به محضر ائمه اطهار (ع) است. تهیه‌ی روایت و شعر کار چندان مشکلی نیست. خیلی خوب است که در ابتدای روضه تکلیف کار را مشخص کنیم. من همیشه به دوستان توصیه می‌کنم برای برداشتن هر قدمی آیه‌ی «فاین تذهبون» به کجا می‌روید؟ را به خاطر داشته باشند تا جز در راه رضای خدا قدم برندارند. اگر این‌طور باشد، از فیض الهی بهره‌مند خواهیم شد. همین است که حضرت زینب (ع) در ماجرای کربلا فرمود: «ما رأیت الا جمیلا»؛ جز زیبایی ندیدم. وقتی هر نفس و هر قدم در جهت کسب رضای الهی باشد، همه‌ی عالم با تمام مشقت‌ها و دشواری‌هایش زیبا می‌شود.
ادامه دارد...
بخش اول این مصاحیه در این لینک
یکی از رسالت‌های «کرب‌وبلا» اطلاع‌رسانی در حوزه امام حسین علیه‌السلام است که در راستای این رسالت، رویدادهای خبری را پوشش می‌دهد و مصاحبه با افراد صاحب نظر را به صورت غیرجانبدارانه در جهت تبیین دیدگاه‌های مختلف منتشر می‌کند. در نتیجه نظر افراد مصاحبه شونده لزوما همان دیدگاه «کرب‌وبلا» نخواهد بود.
