در این مقاله خواهید خواند:

 

کرب و بلا: یکی از بانوان تاریخ ساز و اثرگذار مکتب اهل بیت (ع) فاطمه کلابیه مشهور به ام البنین (س) است. بانویی که مفتخر به زهمزیستی با سه امام معصوم (ع) بود و در سایه عرض ارادت به ساحت حضرت فاطمه (س)، جایگاهی رفیع در نزد اهل بیت (ع) یافت.  

پدر ام‌البنین ابوالمجْل حزّام بن خالد، از قبیله بنی کلاب [1] و مادرش لیلی یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالک است.[2]  در مورد تاریخ دقیق ولادت حضرت ام‌البنین اطلاعی در دست نیست و تاریخ‌نگاران سال ولادت او را ثبت نکرده‌اند، ولی یادآور شده‌اند که تولد پسر بزرگ ایشان، حضرت ابوالفضل (ع)، در سال 26 ه.ق اتفاق افتاده است.

برخی از تاریخ‌نگاران زمان ولادت ایشان را در حدود پنج سال پس از هجرت تخمین می‌زنند. از تاریخ وفات ام‌البنین اطلاع دقیقی در دست نیست. معروف است که روز 13 جمادی الثانی سالروز رحلت او است. پیکر او دربقیع، در جوار امام حسن مجتبی (ع) و فاطمه بنت اسد (س) و دیگر شخصیت‌های مدفون در آن‌جا مدفون است.

 

قبر حضرت ام البنین

ازدواج با حضرت علی (ع)

روایت است که پس از وفات حضرت فاطمه (ع) در 11 ه.ق، امام علی (ع) با برادرش عقیل که در نسب‌شناسی عرب شهره بود، درباره انتخاب همسری که اصیل باشد و فرزندانی دلیر و جنگاور بیاورد، مشورت کرد و عقیل، فاطمه بنت حزام بن خالد را پیشنهاد کرد و گفت در میان عرب دلیرتر از مردان بنی کلاب دیده نشده‌اند و علی (ع) با او ازدواج کرد.[3]

روز اولی که ام‌البنین (ع) پا در خانه علی (ع) گذاشت، حسن و حسین (ع) مریض بوده و در بستر افتاده بودند. عروس تازه ابوطالب، به‌ محض آن‌که وارد خانه شد، خود را به بالین آن دو عزیز عالم وجود رسانید و هم‌چون مادری مهربان به دل‌جویی و پرستاری آنان پرداخت.

فاطمه کلابیه، بعد از گذشت مدتی از زندگی مشترک با علی (ع)، به امیرالمؤمنین پیشنهاد کرد که به جای «فاطمه» که اسم قبلی و اصلی وی بوده، او را ام‌البنین صدا زند تا فرزندان حضرت زهرا (ع) از ذکر نام اصلی او توسط پدرشان، به یاد مادر خویش، فاطمه زهرا (س) نیفتند و در نتیجه، خاطرات گذشته، در ذهن آن‌ها تداعی نگردد و رنج بی‌مادری آن‌ها را آزار ندهد.

ثمره این ازدواج 4 پسر به نام‌های عباس، عبدالله، جعفر و عثمان بود. این 4 تن به شجاعت و دلیری مشهور بودند و از این رو فاطمه را ام‌البنین [= مادر پسران] نامیدند. هر چهار فرزند ام‌البنین در کربلا در کنار برادر و پیشوای خود امام حسین (ع) به شهادت رسیدند.[4]

پس از شهادت امام حسین (ع)، ام‌البنین برای آن حضرت و فرزندانش سوگواری می‌کرد به‌ طوری که دشمنان اهل‌بیت نیز با ایشان هم‌نوا می‌شدند. در نگاه شیعیان این‌که ام‌البنین، عزاداری امام حسین (ع) را بر فرزندان خود مقدم کرد، نشان از ادب ایشان نسبت به فرزندان فاطمه زهرا (س) و مقام بالای معرفت دینی او بوده است. مدفن ام‌البنین در حرم بقیع زیارتگاه شیعیان است.

 

ام‌البنین بعد از واقعه کربلا

ام‌البنین در واقعه کربلا حضور نداشت، اما هنگامی که کاروان اسرای کربلا وارد مدینه می‌شد، شخصی خبر شهادت فرزندانش را به ایشان داد ولی ایشان گفت: از حسین (ع) برایم بگویید. ام‌البنین وقتی شنید 4 فرزندش همراه امام حسین (ع) کشته‌ شده‌اند، گفت: ای‌ کاش فرزندانم و تمامی آن‌چه در زمین است فدای حسین می‌شد و او زنده می‌ماند. این سخن او را دلیل اخلاص کامل او به اهل‌بیت و امام حسین (ع) دانسته‌اند.

آورده‌اند که حضرت زینب (س) پس از ورود به مدینه به دیدار ام‌البنین رفت و شهادت فرزندان ایشان را به او تعزیت گفت[5] و این از جایگاه بلند ام‌البنین حکایت دارد.

 

سوگواری ام‌البنین برای فرزندان

پس از خبر شهادت فرزندان ام‌البنین، ایشان هرروز با نوه‌اش عبیدالله (فرزند عباس) به قبرستان بقیع می‌رفت و در آن‌جا اشعاری که خود سروده بود، می‌خواند و دردمندانه می‌نالید و می‌گریست. اهل مدینه گرد ایشان جمع می‌شدند و با او در گریستن هم‌نوا می‌شدند. حتی گفته‌اند مروان بن حکم نیز با آنان همراه می‌شد و می‌گریست.[6] ایشان در رثای حضرت عباس (ع) این اشعار را سروده بودند و می‌خواندند:

یا من رَاَی العباس کرّ                             علی جماهیر النقد

و وراه من ابـنـاء حیدر                            کل لیث ذی لبد

انبئّت اَنّ ابنی اصیب                                براسه مقطوع ید

ویلی علی شبلی اما                                  ل براسه ضرب العمد

      لو کان سیفک فی ید                                 یک لما دنا منه احد[7]

 

«ای کسی که عباس را دیدی که بر دشمن حمله می‌کرد و فرزندان حضرت علی (ع) پشت سر او بودند. می‌گویند دست فرزندم قطع شده و بر سرش عمود فروده آمده. اگر شمشیرت را در دست داشتی کسی به تو نزدیک نمی‌شد».[8] تاریخ نویسان او را ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش دانسته‌اند.[9]